ڕۆژەڤ - بابەت: جەختکردنەوەی خامنەیی لەسەر پرسی ناوکی

ڕۆژەڤ - بابەت: جەختکردنەوەی خامنەیی لەسەر پرسی ناوکی

میوانی بەرنامە: شاهۆ حوسێنی، چالاکی سیاسی

ڕووماڵی‌ بایکۆتی شانۆی هەڵبژاردنەکانی ڕێژیم‌میوانی بەرنامە: شاهۆ حوسێنی، چاوەدێری سیاسی

 

لە خەباتی ئامانج‌خواز بەروو خەباتی ئارمانخواز

 

شاهۆ حوسێنی

خەبات خاوەنی گەوهەرێک و هەستییەکە، گەوهەری خەبات ئەو ڕەوت، کارەسات‌ و ڕووداوانەن کەخوڵقاون‌و ڕوویان داوە، بەڵام هەستیی خەبات بەمانای ئاگایی پەیداکردن بەو هزر، ئەندێشە و ئایدەیانەن کە ڕووداو، کارەسات و ڕەوتەکانیان خوڵقاندو، بەو پێێە دەشێ بگوترێ کە جیهانی خەبات جیهانی ئایدە و هزر و ئەندێشەکانە. ئەگەر بەکورتی بەشێ پێناسەیەک لەمەر خەبات بخرێتە روو دەتوانم بڵێم کە خەبات ئاڕمانخوازە نەک ئامانج‌خواز. ئامانج‌ لەخۆگری ئەو دیاردە ئۆبژێکتیڤ و کورت‌خایەنانە کە بەشێوەیەکی ڕەها مرۆڤ دەشێ و دەتوانێ پێیان بگات و مسۆگەریان بکات، بۆ وێنە ئامانجی پارتێکی سیاسی بردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆكکۆماری یان پاڕڵمانیە، واتە دەستەبەرکردنی دەسەڵات، پەرەپێ‌دانی و دەوام بەخشین بەو دەسەڵاتەیە، ئەم ئامانجە بە گەڵاڵەیەک و کاری کۆنکرێت لە نزیک‌ترین هەڵبژاردن‌دا مسۆگەر دەبێت، بەڵام ئازادی، دیمۆکراسی یان سەربەخۆیی ناشێ ئامانج بێت چوون نالوێت بەڕەهایی‌و کۆنکرێتی لە ڕەوتێکی دیاری‌کراودا دەستەبەر بکرێت، بەڵکە ڕەوتێکی درێژخایەن، مێژوویی و و کاری بەردەوامە و چوارچێوەیەکی سنووردار و دیاری‌کراوی نیە. ئازادی، دێمۆکراسی یان سەربەخۆیی دەست پێک و کۆتاییەکی نیە، بەڵکە سیروورەتێکی بەردەوامە.

 

فەلسەفەی خەبات

لەمەر فەلسەفەی خەبات دەشێ ڕوانگەی جیاواز بێتە ئاراوە، دەشێ بگوترێ کە مەبەست لە فەلسەفەی خەبات، دیاریکردن و دەرخستنی مەبەستی خەباتە، یان دیاری کردنی ئامانجی خەباتە، یان دۆزینەوەی هۆکاری خەباتە. بەڵام لەحەقیقەت‌دا فەلسەفەی خەبات یانی بیرکردنەوە، ئەندێشەکردن و هزرمەندانە ڕوانین لە شووناس و مانای خەباتە، واتەحەولی بیرمەندانە و هزرمەندانە بۆ تێگەیشتن لە لۆژیک و سازوکاری خەباتە هەڵبەتە دەشێ خەبات وەک ڕووداو، کارەسات و تێک‌هەڵچوون لە کات و شوێنی تایبەت‌دا بەشێوەی گێڕانەوەی کردەوە و دژکردەوەکان بگێڕدرێتەوە، بەڵام فەلسەفەی خەبات یانی فام و تێگەیشتن لەمانای ئەو ڕووداو و کارەساتانەی کە ڕوویان داوە، ئەو کردەوە و دژکردەوانەی دەرکەوتوون. ئەگەر بشێت کە بەکوورتی پێناسەیەک لە خەبات بکرێت، دەشێ بگوترێ کە خەبات ڕەوتێکی ئاڕمانخوازانەیە. ڕەنگە بەلای زۆرانەوە خەبات ئامانج‌خواز بێت، بەڵام خەبات حەول و کۆششێکی کوورت خایەن و سنووردار نیە، بۆیە ناشێت کە ئامانج‌خواز بێت. ئاڕمان بە پێچەوانەی ئامانج مرۆڤ دەتوانێ لێی نزیک بێتەوە، بەڵام هیچ‌کات بەشێوەیەکی ڕەها و دائیمی ناتوانێ پێی بگات. لەڕاستی‌دا ئاڕمانەکان کۆگشتیەک لە ئیدەئالەکانن کە لە ئاسۆ دوورەدەستەکانن کە دەشێ لێیان نزیک بینەوە بەڵام بەشێوەیەکی گشتی و تەواو هیچ‌کات نالوێت کە دەستەبەر بکرێن. ئێستا کە دیاری‌کرا خەبات ئاڕمانخوازە، پرسیارێکی گرینگ لەم ناوەدا دێتە گۆڕێ، ئەمیش ئەوەیە کە ئاڕمانی خەبات چیە؟

وڵامی ئەم پرسیارە دەکرێ بەزۆر شێوازی جۆراوجۆر بدرێتەوە، بەڵام بە کۆنکرێتی دەشێ بگوترێ کە ئامانجی خەبات پشکووتن و پەرەی هزر و ئەندێشەیە بەمانای پەرەی عەقڵانییەت، طی‌گەیستنی عەقڵانی و ئاگاهیە. ئەم ڕەوتە سەرەتا لە زەین و دەروون‌دا ڕوودەدات و لەدەرەوە دەبێتە بەستێن و هۆکاری باشتربوونی دۆخی ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگا. بۆ وێنە لیبرالیسمی سیاسی سەرەتا وەک ئەندێشە لە زەین و دەروونی جۆن لاک‌دا دەرکەوت و دوایی لە دەرەوەی زەین و و دەروونی لاک و لەناو کۆمەڵگادا و لەناو ژیانی ڕواڵەتی کۆمەڵگا دێمۆکراسی لێ‌کەوتەوە. کەوابێ دەشێ وەک ئیدەئالیستیک بگوترێ کە ئەوە ئایدەکان و ئەندێشەکانن کە واقعییەتەکانی کۆمەڵگا مرۆییەکان سازدەکەن. واتە ئایدەکان و ئەندێشەکان بەر لە کردەوە و دژکردەوەکان، حەڕەکەتی ڕواڵەتی مرۆڤەکان و کۆمەڵگەکان دەردەکەون، ئەوان نەقشەڕیگا و پلانی حەڕەکەتن.

مێژووی خەباتی مرۆڤ و کۆمەڵگەکان و مێژووی پێشکەوت وەک بەرهەمی خەبات لەڕاستی‌دا شتێک نیە جگە لەمێژووی هزر و ئایدە و ئەندێشە، کەوابێ دەشێ بگوترێ کە بۆ پێشکەوت و بەرەوپێش چوون و نزیک بوونەوە لە ئاڕمان مرۆڤ و کۆمەڵگا مرۆییەکان پێویستیان بە پێشکەوت و ئاڵوگۆڕی هزر و ئایدە و ئەندێشە هەیە.

 

خەبات لە ڕۆژهەڵاتی‌کوردستان

تا بەر لە دەرکەوتنی کۆمەڵەی ژ-ک بۆ وێنە شۆڕشی سمکۆ و شۆڕشەکانی‌تر لە کوردستان ئامانج تەوەرە بوون، شۆڕش بۆ وەدست‌هێنانی دەسەڵات و مسۆگەرکردنی پاشایەتی. بەڵام دەرکەوتنی کۆمەڵەی ژ-ک یەکەم چەخماخەی شۆڕشی ئاڕمانخواز لە کوردستان بوو کە لەسەر ئەساسی دوو ئایدەی ئازادی و سەربەخۆیی نەتەوەیی کورد بنیادنرابوو، ئەندامانی ژ-ک و کۆمەڵەی وەک چوارچێوەیەک کە تاکی کورد لەودا کۆکرابوە، چوارچێوە، مانیفێست یان ڕیکخراوەیەکی بۆ دەستەبەرکردنی حکوومەت، پاشایەتی یان دەسەڵاتی سیاسی نەبوو، لەڕاستی بنەما و ئەساسی ئاگایی بەخشی و مەعریفەت‌بەخشی بە تاک و کۆمەڵگای کورد بوو کە بەو زەین و ئاگاییە بگەن کە کوردیش نەتەوەیە و وەک هەموو نەتەوەکانی‌تر مافی ئازادی و سەربەخۆییە هەیە، ئەوان هیچ‌کات لەسەر ئەو باوەڕە نەبوون لەڕێی دەستەبەرکردنی دەسەڵات و بەشداربوون لە دەسەڵاتی سیاسی‌دا سەربەخۆیی، ئازادی یان مەجالی چارەخۆنووین دەستەبەر و مسۆگەر دەبێت، بەڵکە ئەوان لەوە تێ‌گەیشتبوون کە سەرەتا ئایدە و ئەندێشەیەک لەمەر ئازادی و سەربەخۆیی پێویستە کە وەک زەین و مێنتالیتە ببێتە بەستێنی پەروەردەکردنی تاکی کورد و بەرهەم‌هێنانی سووژەی کورد، کە سوژەی کوردی و تاکی ئاگایی کورد بەرهەم‌هات و مرۆڤی کوردی بەو ئاگاییە گەیشت کە جوغرافیایەکی زەینی و مەعریفی جیاواز لەوی‌تری فارسی هەیە، ئینجا ئایدە و ئەندێشەی کوردانە دەبێتە ڕایەڵی لێك‌گرێدەرەوەی تاکەکان و بەم شێوەیە نەتەوەی کورد بان تایفە و عەشیرە دەردەکەوێت. لەڕوانگەی کۆمەڵەی ژ-ک دا دەشێ بگوترێ کە کورد بوون و کوردستانی بوون پرۆسەیەکی درێژخایەن و دوورمەودایە بۆ دەستەبەرکردنی ئازادی و سەربەخۆیی و ئازادی و سەربەخۆییش سەیروورەتێکە لە زەمان و ئەندێشەدا.

 

کوردستان لە گەوهەرەوە(substance) بەرەو هەستێەکی(Existence) کوردانە

شاهۆ حوسێنی

ڕەنگە زێدەڕۆیی نەبێت ئەگەر بگوترێ کە هایدگێر لە سەدەی بیستەم‌دا جیهانێکی فەلسەفی‌تری بنیاد ناوە، ئەو بەسەر سەدان ساڵ فەلسەفەدا بازی‌دا و گەڕاوە بۆ جیهانی فەلسەفی بەر لە سوقڕاتی، ئەو لەسەر ئەو باوەڕە بوو کە فەلسەفە لەپاش ئاوا بوونی خۆری ئانتۆلۆژی بەلاڕێ‌دا چوو. ئەگەرچی هەستی هایدگێریش باس لە هەستی دەکات، بەڵام جیاوازی بنەڕەتی و گەوهەری ئەو لەگەڵ ئانتۆلۆژیستەکانی بەر لە ئەفلاتوون و ئەڕەستوو لەوەدا بوو، کە ئەگەر ئانتۆلۆژیستەکانی کۆن باس لە تووخمەکانی پێکهاتن و بەرهەم‌هێنی هەستی دەکەن، بۆ وینە یەکێک تووخمی سەرەکی هەستی ئاو پێناسە دەکات، یەکیکی‌تر خۆڵ، یەکێکی ئاگر و یەکێکی‌تر هەوا، ئەوا پرسیاری سەرەکی و بنەمای فەلسەفەی هایدیگێر پرسیار لە چی بوون و چیەتی هەستیە، واتە هەستی چیە؟ هایدگێر بۆ گەیشتن بە مەبەست و دەرخستنی کاکڵی ئەندێشەکەی کەڵک لە دوو چەمک وەردەگرێت. یەکیان گەوهەر(substance) و ئەوی‌تر هەستی(Existence)، لە ئەندێشەی هادیگێردا گەوهەر دیاردەیەکی ئۆبژێکتیڤە، واتە نموودی بۆ هەموو مرۆڤێک وەک‌یەکە، بۆ وێنە شمشێر وەک فۆڕم و گەوهەر(substance ) لە دیدی هەر بینەرێک‌دا شمشێرە، بەڵام هەر ئەم شمشێرە وەک هەستی(Existence) بوونێکی سوبژێکتیڤە و لە ڕوانگە هەر بینەرێک‌دا دەتوانێ هەستێکی جیاوازی هەبێت. بۆ سەربازێک شمشێر کەرەسەیەکی شەڕ و بەربەرەکانیە، بۆ چەتە یان ڕێ‌گرێک کەرەسەیەکی چەتیی و ڕێگریە، بۆ وەرزشوانێک کەرەسەیەکی وەرزشی و ......هتدە.

کوردستان وەک گەوهەر(substance ) و هەستی(Existence)

کوردستان وەک گەوهەر ئاماژە بە ژێئۆپۆلەتیک، چوغرافیا، شوێن و ژینگەیەکی سرووشتیە کە لەخۆگری شاخ، چۆم، زەریا و زەوی و باغ و....هتدە. چ بۆ کورد، چ بۆ ئەوی‌تری فارس،تورک و عەڕەب کوردستان وەک گەوهەر یەک دیاردەیە و هەموو وەک دیاردەیەکی ئۆبژێکتیڤ بەیەک فۆڕمی ڕواڵەتی دەیبینن، بەڵام کوردستان وەک هەستی(Existence) ئیتر بۆ کورد، فارس، عەڕەب و تورک دیاردەیەکی هاوشێوە و فۆڕمێکی هاوشێوە نیە، کوردستان بۆ کورد نیشتمان، خاک، جیهان و ژینگەیەکی بۆ دەرکەوتنی کورد وەک سوبژە و نەتەوەی کورد وەک مێتا سوبژە.

کوردستان بەڵام لەتەنیشت بوونێکی گەوهەری(substance)، بۆ فارسەکان، توورکەکان و عەڕەبەکان خاوەن هەستیەکە، ئەوان کوردستان بە بەشێک لە جیهانی دانەبڕاوی دەسەڵات، هێژمۆنی‌، شووناس‌و بەرژەوەندی خۆیانی ئەژمار دەکەن، ئەوان هەستیەک بە کوردستان دەبەخشن کە ئەم هەستیە داڕێژڕاو و داهێنراوی خۆیانە لە دەرەوەی ئیرادە و خواستی کورد وەک سەرچاوە و بەرهەم‌هێنی ئەم گەوهەرەیە و لەخزمەت سەروەری و باڵادەستی خۆیان دایە. لەڕاستی‌دا کوردستان وەک هەستیەک بۆ فارس، تورک و عەڕەب لەپێوەندی لەگەڵ جیهانی زەینی، شووناس و عەقڵییەتی وان بوون و مانا پەیدا دەکات. فارس کوردستان وەک هەستیەک لە درێژەی جیهانی ئێرانیستی و هێژمۆنی عەقڵی پان ئێرانی خۆی‌دا مانا دەکاتەوە، توورکێک کوردستان لە درێژەی جیهانی تورکی جۆی‌دا و وەک بەشێک لە عەقڵی پان‌تورکی خۆی‌دا مانا دەکاتەوە، بۆ عەڕەبێک کوردستان درێژی بوونی عەرەبی و جیهانی پان‌عەڕەبیە.

هەستی کوردستان و کورد بۆ ئەوی‌تری کورد لەڕاستی‌دا لە دەلاقەی هەستی فارس، تورک و عەڕب‌را پێناسە دەکرێت، بۆیەش بەهیچ شیوەیەک قائیل بە هەستیەکی جیاواز لە خودی فارسی، تورکی یان عەڕەبی نین و لەهەر شوێن و کاتێکیش‌دا کە هەستی کوردستان و کورد شیمانە ئەوی لێ‌دەکرێت کە دابەڕاو و جیاواز لە خودی فارسی، تورکی و عەڕەبی بێت، بەهەموو شێوەیەک حەولی لەناو بردن، پاکتاوکردن و سڕینەوەی ئەم هەستیە دەدەن. بە کورتی دەشێ بگوترێ کە کێشەی کورد لەگەڵ ئەوی‌تری فارس، تورک و عەڕەب کێشەی هەستیە، کورد لە پێوەندی لەگەڵ ژینگەی سرووشتی کوردستان پێناسە، شووناس و فۆڕمێکی مانایی و زەینی لەخۆی دەردەخات لە دەرەوەی ژینگەی سرووشتی ئێران، تورکیا، عێراق و سووریا وەک گەوهەریفارس، تورک و عەڕەب کە فۆڕمێک پێناسە، شووناس، مانا و مێنتالیتە لەخۆدەگرێ لەدەرەوەی ئیرادە و ئەکتی کورد. هەستی کوردستان بەرهەمی پێوەندی کوردە لە گەڵ کوردستان وەک گەوهەر کە تەواو جیاوازە لەگەڵ هەستی کوردستان وەک بەشێک لە گەهوەری ئێران، تورکیا، عێڕاق یان سووریا، جیاوازێکەش لەمە دایە کە هەستی کوردستان بەرهەم و ڕەنگدانەوەی هەستی کوردە کە بەرهەمی ئاگایی و تێگەیشتووی تاکی کوردە، واتە تاکی کورد لەڕێی ئاگایی و وشیاری هەستیەک لە کورد و خود وەک کورد دەردەخات و لەدرێژەش‌دا هەستیەک لە کوردستان دەخاتە ڕوو، بەڵام تاکی فارس، تاکی تورک و تاکی عەڕەب وەک ناکورد، هەستیەک لەخۆیان دەردەخەن و لەسەر ئەساسی ئەم هەستیە فارسیە، تورکیە و عەڕەبە هەستیەک لە کوردستان دەردەخەن و ئەم هەستیە لە کوردستان بەهیچ شێوازێک ناتوانێ هەستیەکی ڕەسەن بێت، بەڵکە هەستیەکی جەعلی و چەواشەیە، بۆ هۆی ئەوەکە تاکی فارس، تورک و عەڕەب وەک گەوهەر هیچ پێوەندێکی ڕووحیان لەگەڵ کوردستان وەک گەوهەر نیە، یانی هیچ پێوەندێکی گەەوهەریان بەیەکەوە نیە، بۆیەش دەرکەوتی زەینی وان لە کوردستان وەک هەستی چەواشە و جەعلیە، بەڵام تاکی کورد وەک گەوهەر لە پێوەندی ڕووحی و گەهوەری لەگەڵ کوردستان وەک گەوهەردایە، بۆیەش دەرکەوتی زەینی تاکی کورد لە کوردستان وەک هەستی دەتوانێ ڕەسەن و ئەسیل بێت.

افول‌دیکتاتوری جمهوری‌اسلامی

 

شاهو حسینی

شاید هیچ‌گاه تا برآمدن مدرنیته اهمیت فلسفه سیاسی ارسطو که مبتنی بر فرد بافضیلت و طبقه متوسط بود، به‌طور جدی درک نشد، در واقع نمود فرد یا شهروند با فضیلت بعدها در اندیشه دکارت به سوبژه تبدیل شد و با برآمدن جامعه‌مدنی و از دل آن دولت‌مدرن ‌دمکراتیک اهمیت طبقه متوسط بهتر درک شد. در اندیشه ارسطو اهمیت طبقه متوسط تا آنجا بود که زیربنا و اساس ظهور فرد بافضیلت فرض می‌شد. بدون تردید با ظهور مدرنیته اهمیت سوژه(فرد بافضیلت و کمال‌یافته عقلی) به مثابه زیربنای جامعه مدنی و طبقه متوسط به مثابه زیربنای دولت مدرن دمکراتیک بیشتر از هر زمانی آشکار شد. از نڤر ارسطو تا زمانی که طبقه متوسط با اقتدار حزوور داشته باشد و به تبع آن نیز فرد بافضلیت اداره امور سیاسی جامعه را در دست داشته باشد، جامعه رو به کمال و پیشرفت است، اما زمانی که این چرخه متوقف گردد، اضمحلال و فروپاشی جامعه کلیدخورده و اجتناب‌ناپذیر می‌گردد. در اندیشه ارسطو اگر نزاع درنتیجه شکاف میان حکمرانان و فقرا در جامعه به دلیل گسترش شرارت و فساد حکمرانان در جامعه اجتناب‌ناپذیر شود، منجر به فروپاشی میگردد..

 

 دیکتاتوری بەجای دمکراسی

 تنازع میان جامعە و حکومت پهلوی اگرچە بر روی گسل تمامیت‌خواهی حکومت پهلوی که منجر به شکل‌گیری شکاف میان حکومت و دگراندیشان شد، شکل‌گرتفه بود، اما نگاه ابزاری و ابژکتیڤ به دمکراسی و استفادە ابزاری از دمکراسی نەتنها منجر به دمکراتیزاسیون در ایران نگردید که یک دیکتاتوری ایدئولوژیک فوندامینتال از دل‌آن انقلاب بیرون آمد، البته اگر هم بنیادگرایان مذهبی حکومت را قبضە نمی‌کردند، چندان فرقی نمی‌کرد که چپهای رادیکال به قدرت برسند یا مجاهدین خلق، در هر حال یک دیکتاتوری بنیادگرا در جامعە شکل‌می‌گرفت. ایراد هر سه ایدئولوژی این بود، که نگاهشان به غرب و مدرنیته نگاهی به شدت تخاضمی و تنازع‌آمیز بود، اساسا هر سه ایدئولوژی در یک بزنگاه ایدئولوژیک در رابطه با غرب و مدرنیته به هم می‌رسیدند و نگاهی مشترک با مشخصه تخاصم و تنازع این بزنگاه ایدئولوژیک بود. در واقع غیاب عقل‌گرایی‌و نگاەگفتمانی یا بەعبارتی بهتر غیاب نگاهی سوبژکتیڤ به دمکراسی منجر به بازتولید دیکتاتوری گردید.

 

افول دیکتاتوری

دیکتاتوری جمهوری اسلامی با پوپولیسم و ترویج عصبیت دینی در جامعه تثبیت و هژمون شد، اما در ادامه با قوام گرفتن و تجربه انقلابیون رادیکال در هرم قدرت روند تصفیه دیگران از قدرت گسترش یافت، در واقع بخشی از بنیادگرایان مذهبی برای تثبیت موقعیت و اقتدار خود، همزمان هم نخبگان انقلابی بنیادگرای درون الیتی را تصفیەکردند و هم دگراندیشان و سیاسیون دگراندیش بیرون از الیت حکومت نظیر کردها، چپها، ملی-مذهبیها و.... را تصفیەکردند. بنابراین با پایان جنگ نوعی از الیگارشی بنیادگرایانه شروع شد، اما امکانات سیاسی و اقتصادی قدرت جنگ را به درون الیگارشی حاکم نیز کشاند و در نتیجه نخبگان درون الیگارشی نیز بەتدریج حذف و کنارگذاشتە شدند از هاشمی رفسنجانی تا خاتمی، احمدی‌نژاد، روحانی، لاریجانی و....

اکنون تنها بخشی محدود و منحصر از کوتولەهای بسیار کوتولەی سیاسی درون الیگارشی حاکم باقی ماندە، کە بدون تردید فاقد هرگونە تفکر و اندیشەای برای برون‌رفت از بحرانهای عمیق و گستردە درون جامعە و دامنگیر حکومت به نظر می‌رسند. عدم تعادل حکومت در برون رفت از بحرانهای برآمده از روند روبەرشد اعتراضات اجتماعی و سیاسی جامعه، واکنشهای عصبی و خشم‌آلود به بحرانها، قدرت‌طلبی و فساد گسترده سیستماتیک در حکومت و ادر الیگارشی حاکم پس از مرگ یا ترور رئیسی به عریان‌ترین وجه خود را نشان دادە و جنگ در آوردگاه اصولگرایان و رو کردن فساد یکدیگر آنقدر شور شدە، کە هیچ ابزاری حتی خشونت و زور حکومتی هم نمی‌تواند مردم را بە پای نمایش مبتذل و مضحک انتخابات چهاردهم بکشاند. تنها هدف حکومت در این برهه بەانجام رساندن این شوی مبتذل است تا شاید بتواند از فرسایش و گسست بیشتر الیگارشی حاکم جلوگیری کند، اما افول دیکتاتوری جمهوری اسلامی امروز بیشتر از هر زمان عیان‌تر، و آسکارتر شدە است.

 

تبارشناسی‌دیکتاتوری‌جمهوری‌اسلامی

 

(گذار از دیکتاتوری پوپولیستی به دیکتاتوری پادگانی)

شاهو حوسینی

 

 دیکتاتوری به مثابه فرمی از حکومت که انحصار کامل قدرت، اقتصاد و روندهای فرهنگی در جامعه‌را در اختیار دارد در نقطه‌مقابل دمکراسی به مثابه فرمی از حکومت که قدرت در حال گردش، اقتصاد غیرانحصاری و آزاد و روندهای فرهنگی سیال هستند، قرار می‌گیرد. در واقع اگر به طور جوهری به تمایز میان دیکتاتوری و دمکراسی پرداخته شود، می‌توان گفت تفاوت جوهری این دو فرم در خصلت ابژکتیو دیکتاتوری و سوبژکتیو دمکراسی خلاصه می‌شود، به طوریکه در دیکتاتوری این حکومت است که فرد را ساخته و پرداخته می‌کند، اما در دمکراسی این فرد است که حکومت را ساخته و پرداخته می‌کند. اگرچه در گذشته دیکتاتوریها را بەطورکلی در یک طیف حکومت ناکارآمد، فاسد و تمامیت‌خواه جای می‌دادند، اما در سالهای گذشته با توجه به تحولات رو به تغییر دیکتاتوریها و حکومت‌های غیردمکراتیک نوعی تفاوت و تمایز میان آنها خاطرنشان شده است. البته در اینکه همه انوا‌ع حکومتهای دیکتاتوری تمایت‌خواه و اقتدارگرا هستند شکی نیست و همه در این خصوخصیت مسترک هستند، اما لزوما همه ناکارآمد و فاسد نیستند.

 

تبارشناسی حکومتهای دیکتاتوری

اگر قدرت به مثابه مبنای تفکیک حکومتها مورد تاکید قرار بگیرد بدون شک تمام حکومتهایی که در آنها گردش آزاد قدرت نیست، اقتدارگرا و تمامیت‌خواه به‌حساب می‌آیند، اما در این میان گزینه‌های دیگری نیز در میان حکومتهای دیکتاتوری و تمایت‌خواه می‌تواند مبانی تفکیک تبار قرار بگیرد، از جمله میزان حضور نخبگان فکری، تکنولوژیکی، صنعتی در قدرت سیاسی و در لایه‌های تصمیم‌گیری، میزان پذیرش نخبگاه در سطوح مختلف فراتر از ایدئولوژی حکومتی در جهت توسعه‌یافتگی اقتصادی، میزان بهره‌مندی جامعه از رفاه، آموزش و امکانات مادی، میزان تبعیض‌زدایی و پیشگیری از رانت‌خواری به صرف نزدیکی ایدئولوژیکی به هرم قدرت، فساد‌زدایی و تقسیم عادلانه امکانات فراتر از نزدیکی یا دوری به حاکمیت و ........

بە این ترتیب و با لحاظ کردن این ویژگیها می‌توان از لحاظ تبارشناسی میان حکومتهای دیکتاتوری تفاوت قائل شد، حکومتی مثل جمهوری خلق چین اگرچه به شدت ضد دمکراسی، آزادی سیاسی و بیان است، اما حکومتی به غایت نخبه‌سالار است و امکان رشد و پرورش نخبه‌ها فارغ ازجدوری یا نزدیکی به قدرت سیاسی برایشان فراهم است، یا حکومتهای اقتدارگرایی نظیر امیرنشینهای خاورمیانه که جامعه‌ای به غایت مرفه دارند و نخبگان امکان رشد و پرورش دارند، در کنار آنها حکومت جمهوری اسلامی نیز که حکومتی دیکتاتوری است وجود دارد که حکومتی به شدت سرکوبگر، نخبه‌ستیز، فاسد، ناکارآمد، با اقتصادی به شدت متزلزل، جامعه‌ای که در آن فقر و فلاکت به سرعت و شدت در حال گسترش است. بدون شک تبار همه این حکومتهای دیکتاتور و اقتدارگرا یکی نیست.

 

تبار دیکتاتوری جمهوری اسلامی

جمهوری اسلامی در ابتدای قبضه قدرت انقلاب آزادیخواهانه مردم با توسل به اهمیت و نفوذ پوپولیسم تلاش کرد از طریق تهیج پوپولیسم و بسیج پوپولیستی مردم ناآگاه، کم‌سواد و به شدت مذهبی و سنتی جامعه تمام نیروهای دیگر رو از جامعه حذف نماید و به این ترتبی تا اواخر دههه شصت ابتدا از طریق تداوم جنگ با عراق و درگیر کردن ذهن به شدت پوپولیزه شده جامعه با این جنگ در داخل به شدت و بی‌رحمانه شروع به حذف رقبا دیگران برون حکومتی همچون دمکراسی‌خواهان کرد، چپها، مجاهدین، ملی‌گرایان، و درون حکومتیهایی همچون ملی_مذهبیها و مذهبیهایی نظیر طالقانی، مطهری، بهشتی و منتظری از طریق اعدام و ترور کرد، به طوری که تا اواخر دهه شصت یک حکومت کاملا یکدست پوپولیستی را تا حدودی تثبیت کردند. گسترش جنگ قدرت و عمیق‌تر شدن شکاف در میان الیت حاکم جمهوری اسلامی اندکی قبل از مرگ خمینی، با روی کارآمدن خامنه‌ای به عنوان رهبر بعدها جمهوری اسلامی را از یک حکومت دیکتاتوری پوپولیستی به سمت دیگری کشاند. جنگ قدرت میان رفسنجانی و خامنه‌ای منجر به قدرت گرفتن نیروهای شبه اصلاح‌طلب شد که تلاش می‌کردند از طریق گسترش آگاهی، تقویت طبقه متوسط و جان‌بخشی به جامعه‌مدنی در حال احتضار به تقابل با پوپولیسم انقلابی به رهبری خامنه‌ای رهبر بروند، اما هژمونی میلیتاریسم و پوپولیسم خیلی عمیق‌تر و قدرت‌مدن‌تر از آن بود که بتواند به رقابت با آن برخیزد و به همین دلیل رهبری با کودتاهای پی‌در پی در سالهای ٨٤ و ٨٨ احمدی‌نژاد را به قدرت رساند، اما زاویه گرفتن احمدی‌نژاد در دور دوم ریاست جمهوری با رهبر و فشارهای سنگین افکار عمومی به دلیل تحریمهای گسترده ناشی از گسترش برنامه‌اتمی و تهدید رفتن پرونده ایران به شورای امنیت منجر به ظهور حسن روحانی گردید، اما جریان منسوب به رهبری در خفا در صدد گذار از پوپولیسم و به حکومت پادگانی بودند، آنها از طریق بی‌خاصیت‌تر کردن انتخاباتها از طریق شورای نگهبان و تلاش برای عدم مشارکت مردم و در نتیجه رسیدن حدنصاب مشارکت در آخرین انتخابات مجلس به زیر ده درصد از یک طرف و از طرف دیگر سرکوب خشونت‌بار هرگونه اعتراض و گسترش حضور نظامیها و شبه نظامیها در تمام ارکان اداری جامعه رسما به سمت دیکتاتوری پادگانی خیز برداشته‌اند. نمونه بارز بی ارزش کردن و عدم تلاش برای گسترش مشارکت در پدیده تازه انتخابات برای جانشینی ابرایم رئیسی کاملا مشهود است، کوتوله‌های سیاسی که در رقابت برای نشان دادن وابستگی و سرسپردگی هرچه بیشتر به خامنەای از هیچ حقارتی نمی‌گذرند. در واقع حکومت جمهوری اسلامی دیگر هیچ تلاشی حتی برای گول زدن و فریب دادن مردم هم نمی‌کند، زیرا اکثریت قاطع جامعه به آن میزان از فهم و شعور رسیده، که جمهوری اسلامی حکومت مطلوب آنها نیست و باید از میان برود، و البته جمهوری اسلامی این را می‌داند، به همین دلیل تلاش می‌کند از طریق گسترش میلیتاریسم، جامعه‌ای پادگانی ایجاد کرده و هر صدایی را در گلو خفه نماید.

 

ڕۆژەڤ بابەت: ئەگەری گۆڕینی دوکتورینی ڕێژیم لە پێوەندی لەگەڵ پرسی ناوکی

 لەم ووتووێژەدا بەکورتی تیشکم ختۆتە سەر پرسی ناوەکی ئیران لێکەوتە و دیاردەکانی

مۆدێڕنیزاسیون، سێکۆلاریزاسیون، سەربەخۆیی

 

شاهۆ حوسێنی

دەرکەوتنی دەسەڵاتە نەتەوەییەکان لەپاش کۆتایی شەڕێ یەکەمی جیهانی لە رۆژهەڵاتی ناوین و پشتگوێ خستنی مافی کورد وەک نەتەوەیەک لەگوێن هەموو نەتەوەکانی‌تری ڕۆژهەڵاتی ناوین لەلایەک و لەلایەکی‌تر حەولی دەسەڵاتە پاوانخواز و ڕەزگەزخوازەکان بۆ ئاسمیلەکردنی کورد و تواندنەوەی، بەستێنەکانی پەرەی هەستی نەتەوەیی و نەتەوەخوازی لە کوردستان بوو، لەڕاستی‌دا ئەگەر نەتەوەخوازی لە ڕۆژئاوا بەرهەمی خۆناسی، خۆبنیادی و خۆشوناس بەخشی تاکی ڕەخسیو لە شووناسی ئایینی بوو، ئەوا لە کوردستان دژکردەوەیەک بوو بەدژ داگیرکاری ئەوی‌تری دژەکورد و غەیرە کورد، واتە نەتەوەخوازی کوردی  وڵامێک بوو بۆ پرسیاری "ئەمن کێ نیم"، بەڵام هیچ وڵامێکی بۆ پرسیاری "ئەمن کێم" هەتا ئێستاش پێ نیە. ئەوە لەکاتێك‌دایە کە نەتەوەخوازی لە رۆژئەوا سەرەتا بە شک لە شووناس و وجود ئایینی دەست پێ‌دەکات و مرۆڤ دەگاتە بەردەم ئەو پرسیارە کە "ئەمن کێ نیم"، بەڵام لە درێژەدا لەڕێی بیرکردنەوەی دەگاتە وڵامی پرسیار لە "ئەمن کێم"، دێکارت لەڕیی بیرکردنەوە بوونی خۆی دەسەلمێنێت. لەڕاستی‌دا دوو بنەمای سەرەکی نەتەوەخوازی ڕۆژئاوایی بریتین لە دوو ریسا و ئوسولی فەلسەفەی دێکارت، سەرەتا "من شک دەکەم کەوابێ هەم" و دووهەم "من بیردەکەمەوە کەوابێ هەم". مرۆڤی مۆدێرن و کۆمەڵگای مۆدێرن سەرەتا بە شک لەو شووناسەی بەسەری دا سەپاوە دەیسەلمێنێت کە کێ نیە و دوایی بە کەڵک وەرگرتن لە عەقڵ و ئاوز و بیرکردنەوە لە "خۆ" چوارچێوەیەکی زەینی دادەڕێژێت لە خۆی و دەیسەلمێنێت کە کێیە. ڕێک ئا لێڕەش‌دایە کە ڕووحێکی نەتەوەیی بە مانای زەینێک و چوارچێوەیەکی مەعریفی لەمەر نەتەوە بەرهەم دێت و دبێتە جیهان و ژینگەی ژیان، مسۆگەر بوون و پەرەی ڕووحی نەتەوەیی و تاک وەک ڕایەڵێکی نەپساوە لێک‌گرێ دەداتەوە.

 

مۆدێڕنیزاسیون

لەکۆمەڵناسی‌دا مەبەست لە مۆدێڕنیزاسیون ئاڵوگۆڕی‌گەلێکی کۆمەڵایەتی بەمانای تێپەڕین لە کۆمەڵگا و کلتووری نەریتی بەرەو شێوازەکانی مۆدێڕنی وەک: پەرەی تاکێتی، جیاوازی کۆمەڵایەتی، پیشەیی‌بوون، دێمۆکراتیزاسیون و برۆکراتیزە بوونە.

کۆنت بۆ پێناسەی مۆدێڕنیزاسیون یاسایەکی سێ‌قۆناغی داڕشتوە کە پێێ ئەو یاسایە، زەینی مرۆڤ لە قۆناغی تێئۆلۆژی بەرەو قۆناغی مێتافیزیکی و لەوێش‌ڕا بەرەو قۆناغی زانستی هەنگاو دەنێت.

فێردیناند تونیس تایبەت‌مەندێکانی سەردەمی نوێ بەمانای تێپەڕێن لە قۆناغی کۆمەڵگایی بەرەو قۆناغی جڤاکیە، واتە تێپەڕین لە پێوەندی‌‌کۆمەڵایەتی نەریتی و ئۆرگانیکی، واتە فۆڕمی پێوەندی خوێنی ئەم جۆرەی لەبنەماڵە، تایفە و عەشیرەدا حاکمە، بەرەو قۆناغی جڤاکی، واتە فۆڕمێک پێوەندی لەدەرەوەی پێوەندی خوێنی و ئۆرگانیکی، پێوەندی لەناو بازنەی بەرژەوەندی هاوبەش، ئەندێشە و ڕوانگەی هاوتەریب و لەناو پێکهاتەگەلێک کە بەشێوەی دڵخواز و ئیرادی مرۆڤ تیان‌دا بەشداری دەکات و ئەندامەتی لەوان‌دا ئیجبار و داسەپاو نیە.

بەڵام ماکس وێبێر مۆدێرنیزاسیون ئەساسەن بە ڕەوتێکی بەعەقڵانی‌بوون دەزانێت، واتە عەقڵ و هزری مرۆیی بەشێوەیەکی بەربڵاو دەبێتە جێگرەوەی نەریت، ئوستوورە و جادوو، ئەساسەن بەباوەڕی وێبێر مەعرفەت پەیدا کردن، ناسین و پێناسەکردن لەڕێی عەقڵ و بەکەڵک وەرگرتن لە عەقڵ دەبێتە جگرەوەی هەرفۆرمێک لە مەعریفە، ناسین و پێناسەکردنێکی کە لەدەرەوەی حەولی مرۆڤ بەسەر مرۆڤ‌دا سەپاوە.

بەگشتی مۆدێڕنیزاسیون ڕەوتێکە کە لەودا مرۆڤ دبێتە تەوەرەی سەرەکی جیهان و ژیان، لەڕێی عەقڵی و بەشێوەیەکی سەربەخۆیانە مرۆڤ بەشێوەیەکی سەربەخۆ فۆڕمێک لەشووناسی جیاواز لەخۆی دەردەخات.

 

سێکۆلاریزاسیون

لەقۆناغی بەر لە دەرکەوتنی مۆدێڕنیتە وەک هزر و ئەندێشيیەکی فەلسەفی و مۆدێزنیزاسیون وەک ڕەوتێکی مۆدێڕن و نوێ بۆ داڕشتنەوەی سەرلەنوێی ژیانی کۆمەڵایەتی، کلتووری، سیاسی و ئابووری مرۆڤەکان، ئەوا کلیسا لەڕیی ریسا و حوکم‌گەلی ئایینی فۆرماسیونی ژیانی کۆمەڵایەتی، کلتووری، ئابووری و سیاسی دیاری دەکرد، لەڕاستی‌دا فۆڕمێک ژیان لەلایەن کلیساوە بەسەر مرۆڤ‌دا داسەپابوو. سێکۆلاریزاسیون بێ‌گومان تێکەڵاوی ڕەوشەنگەریە. لەچوراچێوەی ڕەوشەنگەری‌دا دابەڕانێک لە وەهم و شووناسێکی هزری داسەپاوی بان زەوینی بەرهەم دێت، ڕەوشەنگەری یەکێک لە کۆڵەکەکانی هزری سێکۆلاریزاسیون پێناسە دەکرێت کە شەرعییەت دەبەخشێت بە عەقڵ و توانایی مرۆڤەکان بۆ تێ‌گەیشتن، فام و مەعریفەت پەیداکردن لەدەرەوەی ئایین. کۆڵەکەیەکی‌تری سێکۆلاریزاسیون بێ‌گومان ئۆمانیسمە، واتە گەڕانەوەی مرۆڤ وەک تەوەرە بۆ هەناوی جیهان، ژیان و ژینگە.

لەئاستی سیاسی‌دا لێ‌کەوتەی گرینگی سێکۆلاریزاسیون دەرکەوتنی دەوڵەت نەتەوەکان بوو، سەربەخۆیی نەتەوەکانی‌کە بەهۆی هێژمۆنی دەسەڵاتی هزری کلیسا بەشەرعییەتی شەرعی پیرۆزی کلیسا تاڵان دەکران، دەکووژران، لەناو دەبران، هەروەها دەرکەوتنی دەوڵەتی مۆدێڕنی دێمۆکراتیک بوو. لێ‌کەوتەی گرینگی کۆمەڵایەتی سێکۆلاریزاسیون پەرەی کۆمەڵگای مەدەنی، دەرکەوتنی چین‌وتوێژە جیاوازەکان، پەرەی ئابووری و شۆڕشی پیشەیی بوو، ڕەخسانی مەجالی حەول و تێکۆشان بەڕادەی هۆش، توانایی زەینی و عەقڵی مرۆڤەکان و بەم شێوەیە پەرەی بەختەوەرەی مرۆڤ و پێشکەوتی ژیانی مرۆڤەکان. لێ‌کەوتەی گرینگی کلتووری سێکۆلاریزاسیون پیرۆزی سڕینەوە لەدیاردەکان، پلۆرالیزمی ئەندێشە و ڕوانگەکان و مەجالی پشکووتنی مرۆڤەکان و جیاوازێکان لەناو کۆمەڵگا‌دا بوو.

بەکورتی دەشێ بگوترێ کە سێکۆلاریزاسیون بەمانای دژایەتی ئایین و ئایین سڕینەوەی لە کۆمەڵگادا نیە، بەڵکە بەشیک لەڕەوتی مۆدێرنیزاسیونە کە شووناسی هزری، ڕواڵەتی، سیاسی، کلتووری و کۆمەڵایەتی داسەپاو بەسەر مرۆڤ و کۆمەڵگادا وەک پیرۆزیەکی نەگۆڕ و مسۆگەر لادەدات و بەستێن و مەجاڵ بۆ دەرکەوتنی ئەندێشەی مرۆڤانە بەدەر لەهەر دەسەڵات و پیرۆزێکی خۆسەپێنەر دەڕەخسێنێت.

 

سەربەخۆیی

سەربەخۆیی بەمانای ڕزگاری‌مرۆڤ لە، بە مۆدێڕنیزاسیون دەس‌پێ‌دەکات و بە سیکۆلاریزاسیون دەگاتە لووتکە. سەربەخۆیی سەرەتا بە ڕزگاری مرۆڤ لە شووناسی داسەپاو، هزری داسەپاو، فام و تێ‌گەیستنی داسەپاو دەس‌پێ‌دەکات، ئەم سەربەخۆییە لە کۆمەڵگادا دەگاتە کۆمەڵگای مەدەنی بە مانای سەربەخۆیی چین‌وتوێژە کۆمەڵایەتی، پیشەیی و ئابوورێکان و لە ئاستی‌ سیاسی‌دا دەگاتە سەربەخۆیی سیاسی و دێمۆکراسی لەناو کۆمەڵگادا. سەربەخۆیی لەڕاستی‌دا سەرەتا لە تاک‌دا دەپشکوێت، تاکێکی کە ئازادانە و سەربەخۆیانە خۆی داڕشتوە و لەگەڵ تاکەکانی‌تر دەگاتە لێک‌تێ‌گەیشتن و بنیادی کۆمەڵگایەکی مەدەنی دادەڕێژن لە دەرەوەی هەرجۆرە جەبرێک و هێزێکی سەپێنەر و پاوانخواز. سەربەخۆیی وەک مێنتالیتە و خواست بەرهەمی مۆدێڕنیتەیە. یەکەم هەنگاو بەرەو سەربەخۆ سڕینەوەی ئەو شووناس و فۆڕمە داسەپاوە لەڕێی شک و دوایی داڕشتنی شووناس و فۆڕمێکە لەڕیی تێ‌گەیشتن و بیرکردنەوەی سەربەخۆیانە. لەهەنگاوی دووهەم‌دا مرۆڤ لەئاستێکی بان‌تر بنیادنەری سووژەیەکی بەربڵاوترە بەناوی کۆمەڵگای مەدەنی و لەویش بانتر لەڕێی عەقڵ و ئاوز بنیادنەری فۆڕمێکی بەربڵاوتری کۆمەڵایەتیە لەژێر ناوی نەتەوە و بەم شێوەیە سەربەخۆیی وەک ڕەوتێک سەیروورەت پەیدا دەکات.

ئەگەر کوردایەتی بەمانای "ئەمن کێ نیم" بۆتە ئایدۆلۆژێکی سیاسی بۆ بەگژ دەسەڵاتی ناوەندی‌دا چوون و مسۆگەرکردنی دەسەڵات لەبەرامبەردا مەجالی دەرکەوتنی نەتەوەخوازی کوردی بەمانای "ئەمن کێم" نەدراوە و لەژێر گوشاری پاوانخوازێتی کوردایەتی‌دا مەجالی دەرکەوتنی پێ‌نەدراوە. نەتەوەخوازی کوردی لەغیابی پەرەی پێ‌گەیشتووی و تێ‌گەیشتوویی بیرمەندانەی تاک و کۆمەڵگای مەدەنی نەیتوانیوە بەرهەم هێنی ڕووحێکی نەتەوەیی وەک ڕایەڵی لێک‌گرێ دەرەوەی هەموو ئەندێشە و ئایدە جیاوازەکان لەناو کوردستان دابێت.

بۆچی کۆماری ئیسلامی دژبەرانی لەناو دەبات؟

 ئەمە سەردێڕی وتووێژی ئەمجارەمە لەگەڵ کورد کاناڵ، لەم وتووێژەدا بە تیشک خستنە سەر پەڕتووکی "نامەکانی ئێرانی" کە بەرهەمێکی ئەدەبیە لە گەورە فەیلەسووفی فەڕانسی شارڵ دۆ مۆنتێسکیو حەولم‌داو ئیستبداد لەئێران و کۆماری ئیسلامی وەک دەسەڵاتێکی ئیستبدادی شرۆڤە بکەم.

مۆنتسیکو لەم پەڕتووکەدا باس لە چەند دەرکەوتە دەکات، یەکەم حاکمی موستەبید، دووهەم حەڕەمسەرا، سێهەم خواجەکان و چوارەم ژنان. حەرەمسەرا هێما و سیمبۆلی ژینگەی ئیستبداد و حاکمی موستەبیدە، ژن کەرەسەی عەیاشی و ڕابواردن و مناڵ خستنەوەیە لە خزمەت ئیستبدادا، جواکەنا هەموو دەست و پێوەندێکانی ئیستبداد لەخۆدەگرێت کە دەوام، هێژمۆنی و بەرژەوەندی ئیستبداد دەور دەگێڕن، ئەوا لەڕیی ئەختە بوونەوە دەبنە خوڵامی حەڵقە لەگوێ حاکم و لەهیچ جینایەتێک و سەرشۆڕیەک بۆ حاکم ناسڵەمێنەوە. مۆنتسیکو لەم پەڕتووکەدا باس لە دۆخی دەروونی و ڕەوانی حاکمی موستەبید دەکات و بە دەست خستنە سەر ترس وەک هۆکار، ئاماژە بە تۆقاندن، خستنەوەی دڵەڕاوکێ لە کۆمەڵگادا و کەڵک وەرگرتن لە تووند و تیژی وەک زمان و کردەوەی حاکم نیشان دەدات کە حاکم بەهۆی ترس لە ئاگا بوون و تێگەیشتووی کۆمەڵگا وەک بنەڕەتی‌ترین بەستێنی وەلەرزە خستنی پایەکانی دەسەڵات، حەول دەدات لەڕیی ترساندن و تۆقاندنی کۆمەڵگا ئەم ترس و دڵەڕواکێیە دابمرکێنێت.

لەکۆماری ئیسلامی‌دا ئێران حەرەمسەرای رێبەرە و ژینگەی مسۆگەرکردن، پەرە و دەوامی ئایدۆلۆژی فۆندامێنتالیزمی ئایینیە، ژن کەرەسەیەک لە خزمەت ئارەزوو و حەزی سێکسی پیاوسالاری دەرکەوتوو لە فۆندامێنتالیزمی ئایینی دایە، خواجەکان هەموو دام و دەزگاکانی سیاسی، ئیداری و نیزامی لەخۆدەگرێت لە مرۆڤی ئەختەکراوی بەرهەم هێناو بۆ سەرکووت، تۆقاندن و لەناو بردنی هەرجۆرە ناڕزخایەتێک، یەکێک لەو دەزگا ئەختەکراوانە سیستمی قەزایی کۆماری ئیسلامیە کە حوکم‌گەلێکی وەک زیندان و ئیعدام بەسەر ناڕازیان دا دەسەپێنێت. ژنان کە بە دژ ئۆبژەبوون و شووناسی نزمی داسەپاو لەلایەن حکوومەت لە شۆرشی ژینادا ڕاسانەوە و هەموو ئەو مرۆڤانەی کە بۆ پشتیوانی لە زوڵم‌لێکراوان و لەقاو دانی جینایەتەکانی کۆماری ئیسلامی لەلایەن خواجەکانی حکوومەتی وەک گەشتی ئیرشاد، سوپای تێرۆریستی پاسداران و دەزای قەزایی سەرکووت کراون.درێژەی بابەتەکە لە وتوووێژەکەدا دەتوانن گوێ‌بیست بن.

ئاوزی‌کوردانە، ئەخلاقی‌کوردانە

 

شاهۆ حوسێنی

جۆری پێوەندی ئەخلاق و کۆمەڵگا یەکێک لەگرینگ‌ترین پرسیارەکانی بەردەم بیرمەندان و توێژەرانی فەلسەفە لەناو جهانی هزر و فەلسەفەدایە. بێ‌گومان یەکێک لە گرینگ‌ترین و هێژمۆن‌ترین نەریتەکان و ڕوانگەکان لەمەر ئەخلاق، نەریت و ڕونگەی ئەڕەستوویە، نەریتی ئەخلاقی ئەڕەستوویی و فەلەسەفی ئەخلاقی ئەڕەستوو لەڕاستی‌دا پێوەندێکی دانەبراو گرینگ‌ لەنێوان ئەخلاق و ئاوز دا ساز دەکات، بەباوەڕی ئەڕستوو: تاک لەدەڕەوەی نەریت، مێژوو و زەرفی کۆمەڵگادا ناشێت وەک خاوەنی ئاوز و ئاوزمەند پێناسەبکرێت و هەر کردەوەیەک لەچوارچێوەی عەقڵ و ئاوزدابێت ئەوە کردەوەیەکی ئەخلاقیە، بەو پێیە مرۆڤی عاقڵ و خاوەن ئاوز ئەم مرۆڤەیە کە لە بەپشت بەستن بە مێژووی کۆمەڵگاکەی، لەناو چوارچێوەی نەریتی کۆمەڵگای خۆی‌دا بۆ پێشکەوتی کۆمەڵگاکەی هەڵسووکەوت دەکات. بەوپێێە دەشێ هەر کۆمەڵگایەک و یەک لەوان کۆمەڵگای کوردی و کوردستان خاوەنی ئەخلاق و ئاوزی تایبەتی خۆی بێت.

 

ئاوزی‌کوردانە

ئاوزی کوردانە دەشێ بەم فۆڕمە هزری و مەعریفیانە بگوترێت لە بەرهەمی نەریتی کوردانە و لەهەناوی مێژووی کۆمەڵگای کوردستان‌دا بەمەبەستی وڵام‌دانەوە بە کێشە و قەیرانەکانی کۆمەڵگای کوردستان بەرهەم هاتبن. ئاوزی کوردانە واتە بەشێک بەشی ناوەرۆکی سۆبژێکتیسم لەکوردستان ڕەنگە ئەمڕۆکە گەورەترین غایبی کۆمەڵگای کوردیە. بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەکە کە ئازادی، عەداڵەت و یەکسانی گەورەترین قەیرانەکانی کلتووری، کۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسی کۆمەڵگای کوردی و کوردستانن لەبەرامبەر داگیرکەرانی کوردستان‌دا، دەشی بگوترێ کە ئەمانە کۆڵکەکانی ئاوزی کوردانەن: ئازادی بەمانای لەنابردن و سڕینەوەی هەرجۆرە دەستێکی باڵا کە مەبەستی داسەپاندنی شووناس و فۆڕمێک بوونی ناکوردی و دژەکوردانەیە بە سەر کورد، کۆمەڵگای کوردی و کوردستان‌دا، عەداڵەت بەمانای شەرعییەتی جیاوازبوونی کورد لەوی‌تر و یەکسانی بەمانای فرسەتی یەکسان لەگەڵ ئەوی‌تر بۆ خۆدەرخستن و خۆپێناسەکردن.

 

ئەخلاقی‌کوردانە

ئەخلاو لە ئەندێشەی ئەڕەستوودا بەمانای کۆمەڵایەتی بوونی مرۆڤە، واتە قەبووڵی نۆڕم، بەها، شووناس و نەریتەکانی کۆمەڵگا، بەرپرسیارێتی لەحاند هەموو ئەو دایردانەدا و پاراستنیان وەک ئەرک. هەربۆیەش ئەخلاقی کوردانە دەشێ بەمانای قەبووڵی نۆرـ، بەها و شووناس و نەریتەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی لەلایەن تاکی کورد و بەرپرسیاربوونی لەمەر پاراستن و ڕەچاوکردنی ئەم دیاردانەیە. ئەخلاقێ کوردانە لەناو تاکی کوردا کاتێ دەردەکەوێت کە تاکی کورد لەریی ژیان لەناو نەریت، مێژوو و زەرفی کۆمەڵگای کوردستان، واتە دەروەست بوون و بەرپرسیار بوون لەمەر هەموو قەیران و کێشەکانی کۆمەڵگای کوردی بوونێکی ئاوزمەندانە ڕەچاو بکات و لەڕیی حەول و کۆششی ئاوزمەندانە و عەقڵانی، حەولی چارەسەری و دۆزینەوەی ڕێگا چارە بۆ کێشە و قەیرانەکانی بەردەم کۆمەڵگای کوردی بەستێنەکانی ژیانێکی بەختەوەرەانە بۆ کۆمەڵگای کوردی بڕەخسێنێت.

 

بێ‌گومان بەبێ سەربەخۆیی تاکی کورد، کۆمەڵگای کوردی و کوردستان بەمانای پێناسەی ئاوزمەندانەی کورد، کوردبوون و کوردایەتی و لەدرێژەدا بەبێ کوردستانێکی عەینی سەربەخۆ هیچ بەختەوەری و سەعادەتێک بۆ کورد چاوەڕوان کراو نیە، بۆیەش ئاوزێک کوردانەیە کە بەستێن بۆ سەربەخۆیی بڕەخسێنێت و ئەخلاقێک کوردانەیە کە بەشێوەیەکی ئاوزمەندانە بەستێن بۆ بەخیەوەری تاکی کورد، کۆمەڵگای کوردی و کوردستان بڕەخسێنێت.

ڕۆژهەڵاتی‌کوردستان‌ و قەیرانی‌ڕێبەڕی

 

شاهۆ حوسێنی

ڕەنگە هەتا ئەمڕۆکەش هیچ چەمک‌و وشەیەک هێندی "کاریزما" بۆ شرۆڤەو پێناسەکردنی ڕێبەڕان لەکاتی قەیران‌و لەکەشی شۆڕش‌دا ڕوونکەرەوە و چەسپاو نەبووبێت‌و کەڵکی لێ‌وەرنەگیرابێت. کاریزما ئاماژەیەکە بۆ سرنج‌ڕاکێشی و تایبەت‌مەندی‌گەلێکی درەوشاوە و بەرچاوی‌تاک‌و کەس‌گەلێک کە دەتوانن سرنجی گشتی و ڕێزی گشتی کۆمەڵگایەک یان کۆمەڵە مرۆڤێک بۆلای خۆیان ڕابکێشێن و بتوانن شوێندانەری کۆمەڵایەتی و گشتیان هەبێت. لەنێوندی سەدەی بیستەم‌ڕا چەمکی "کاریزما" بوو بە چەمکی دیار و مسۆگەر بۆ پێناسەی هەڵکەوتە سیاسێکان کە توانایی ڕێکخستن و کارتێکەری کەم‌وینەیان لەناو کۆمەڵگادا هەیە. چەمکی کاریزما لەڕاستی‌دا پێناسەی مرۆڤ یان مرۆڤ‌گەلێکە کە بان ئیرادەی مرۆڤەکان، ئەوان دەخاتە ژێرکارتێکەری ئیرادەی خۆی و تاکەکان دەبنە شوێة‌کەوتەی.

بێ‌گومان کاریزما یەکێک لەگرینگ‌ترین تایبەت‌مەندێکان و بنەماکانی کەسایەتی تاک و رێبەڕێکە کە دەتوانێ شوێن‌دانەر و خاوەن هێژمۆنی بێت لە کۆمەڵگادا، واتە یەکێک لەگرینگ‌ترین و سەرەکی‌ترین تایبەت‌مەندێکانی مرۆڤە بۆ وەدەست‌هێنانی دەسەڵات و هێژمۆنی کۆمەڵایەتی و سیاسی. لەڕێی ئەم تایبەت‌مەندێوە مرۆڤی کاریزما توانای ڕاکێشان و ریکخستنی مرۆڤەکانی لەدەوری خۆی هەیە، بەجۆرێ لەگەڵ ئەوەدا زۆر جار مرۆڤی کاریزما لەگەڵ‌ئەوەدا کە خاوەن هیچ پلەوپایەکی فەرمی و بۆرۆکراتیک نیە، بەڵام دەنگی لەناو کۆمەڵگادا هێژمۆن‌ترە لە خاوەن پلەکان و بەرچاوترە و درەوشاوەترە، هەر بەم پێیەش گۆییەکان زیاتری دەبیسن و چاوەکان ڕوون‌تری دەبینن. کەم نین ئەم کەسایەتیانەی لە کوردستانی رۆژهەڵات کە لەگەڵ ئەوەدا تۆزی مێژوو لەسەر ژیان و زەمەنیان‌ نیشتوە بەڵام هێشتا لە ئاسمانی خەیاڵ و هەستی کوردستان‌دا دەدرەوشێنەوە: شەهید سمکۆ، شەهید قازی موحەممەد، شەهید دکتۆر قاسملوو، شەهید کاک فوئاد، شەهید دکتۆر شەفیعی‌و ........

ڕێبەڕی‌کاریزما:

دەرکەوتنی ڕێبەڕی کاریزما بێ‌گومان لەلایەک بەرهەمی دۆخی تایبەتی کۆمەڵایەتی و سیاسی هەر کۆمەڵگایەکن، واتە بەرهەمی دەرکەوتن، پەرە و قوڵ‌بوونەوەی قەیرانی کۆمەڵایەتی و سیاسی ناو کۆمەڵگەکانن و لەلایەکی‌تریش بەرهەمی دۆخی لەباری کۆمەڵایەتی و سیاسی کۆمەڵگەکانن، واتە قەیران وەک پێش‌بەستێنێک و سەرچاوەی پێویستی و نیاز کۆمەڵگا هان دەدات بۆ دەرخستنی کاریزما و هەمیش ڕەخسانی کەش و هەویەکی تایبەت دەبێتە بەستێن بۆ دەرکەوتنی کەسایەتی کاریزما. بۆ وێنە قەیرانی پاش شەهید بوونی کۆماری کوردستان، شەهیدبوونی پێشەوای کورد و بەشێکی زۆری ڕێبەڕان و کەسایەتێ سیاسێکانی کوردستان وەک قەیران کەش و هەوایەکی لەباری خوڵقاند بۆ دەرکەوتنی شەهید دکتۆر قاسملوو وەک کاریزما لە داهاتوودا و هەمیش سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی‌ئێران و ڕووخانی حکوومەتی پاشایەتی وەک بەستێنێکی لەبار بەستێن و زەمەنێک بوو بۆ دەرکەوتنی چەندین کەسایەتی کاریزما لە کوردستان. ئەوەی لەم ناوەدا زۆر گرینگە لە تەنیش قەیران و بەستێنی گوونجاو وەک تایبەت‌مەندی زەرووری و پاڵنەر، تایبەت‌مەندی هوڵکەوتەیی مرۆڤەکان دەشێ بگوترێ شوێن‌دانەرترین تایبەت‌مەندیە، واتە مرۆڤێکی کە وەک مناڵی سەردەم و کۆمەڵگای خۆی دەردەکەوێت و پسپۆڕێکی کارامەیە کە هەم لەباری زەینێوە ڕێگاچارە و عیلاجی پێیە و هەمیش بەکردەوە و لە پراکتیک‌دا بوێرانە دێتە مەیدان قۆڵی هیممەت هەڵدەماڵێت بۆ چارەسەری قەیران. گرینگ‌ترین تایبەت‌مەندی ڕێبەری کاریزما ئاڵوگۆڕی‌خوڵقێن و نوێ‌خواز بوونە، واتە مرۆڤێکی کە لەڕێی متمانە بە زانست و عەقڵی بیرمەندانە هەست بە پێویستی ئاڵوگۆڕی زەینی لە کۆمەڵگادا دەکات و جیهانێکی زەینی و نەزەری جیاواز دەخاتە ڕوو. دەشێ بگوترێ کە ئەمە خاڵی گەوهەری کەسایەتی و ڕێبەڕانی کاریزماتیکە، ئەوان بەپشتیوانی جیهانی زەینی، زانست و تێشووی مەعریفی و نەزەری حەولی گۆڕێن بنەما نەزەری و مەعریفێکانی کۆمەڵگا دەدات و زەین و مەعریفەیەکی ئەڵتڕناتیڤ بەرهەم دهێنێت و دەیکاتە جێگرەوەی زەین و ئەندێشەی ماوە بەسەرچوو. واتە دوو لێ‌کەوتەی ڕیبەڕانی کاریزماتیک لەگەڵ مرۆڤ ئاسایی ئەمەیە و کە سەرەتا تێ‌دەگات لە زەین و ئەندێشەی کۆمەڵگا کۆن و ماوە بەسەرچوە، واتە لگەڵ ئەمرۆیی و ئێرەیی نیە، دووهەم حەول دەدات بە فۆڕم‌دان بە ئاسۆیەکی مەعریفی و زەینی کۆمەڵگا لە سەرلێ‌شێوای زەینی دوور بکاتەوە، لێ‌کەوتەی دووهەم ئەوەمەیە، تێ‌دەکۆشێت بۆ چەسپاندن و مسۆگەرکردنی زەین و ئەندێشەیەکی نوێ و بەڕۆژ.

 

 

قەیرانی‌ڕێبەڕی لە ڕۆژهەڵاتی‌کوردستان

شەهیدبوونی بەشی هەرە زۆری ئەو ڕێبەڕانەی کە دامەزرێنەر، پەرەپێ‌دەر و ڕەچاوکەری هزر و ئەندیشەی نوێ بوون بۆ کۆمەڵگای ڕۆژهەڵات، کەمپ‌نشین بوونی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات لە باشوور، پەرەی دیاردەی بۆرۆکراتیک لەنیو حیزبەکان بەهۆی نیشتەجێی، هێژمۆنی ڕکابەڕێتی و دەسەڵات‌خوازی لەناو حیزبەکانی کوردی لەپاش کەمپ‌نشینی لەڕەوتی کۆنگرەکانی حیزبی‌دا، دابڕانی بەردەوام لەنێو حیزبەکان و چەقبەستوویی هزری و مێژویی دەشی وەک گرینگ‌ترین هۆکارەکانی بەتاڵ بوونی حیزبەکان لە کەسایەتی کاریزما، واتە پەرەی ڕکابەرێتی و هێژمۆنی ڕکابەرێتی ناوخۆیی لەناو حیزبەکان بەسەر شۆڕش و شۆڕشگێڕایەتی لەڕاستی‌دا جۆرێکی بێ‌نیازی لەناو حزیبەکانهدا بەرهەم هێنا بەنیسبەت مرۆڤ و کەسایەتی هەڵکەوتە، هەروەها لەکاتی شۆڕش و لەگەرمەی شەڕی چەکداریش‌دا بەهۆی لەئارادبوونی چەند ڕێبەڕ و کەسایەتی کاریزما لەناو حیزبەکان‌دا هەستی پێویستی بە پێشمەرگە و مرۆڤی پراگماتیسم نەتەنیا جۆرێک بێ‌نیازی بە تاکی هەڵکەوتی هزری لێ‌کەوتەوە کە حەتتا جۆرێک دژایەتی و بەسووک دیتنی هەڵکەوتەی هزریشی لێ‌کەوتە، لەتەنیشت ئەم دیاردانە یارگیری بۆ هێژمۆنی و بەدەسەڵات گەیشتن و پاراستنی دەسەڵات دیاردەیەکی نەباشی تری لێ‌کەوتەوە، ئەویش مەیدان دان بە تاک و مرۆڤی ناتەبا لەگەڵ پۆستەکان و بڕەودان بە تاکی گوێ‌ڕایەڵ، لەئاکام‌دا سەرکووت و سەرکۆنەکردنی تاکی هەڵکەتە بەهۆی هەست بە مەترسی کردن لەلایەن ڕێبەڕانی نوێی حیزبەکان. واتە دەشێ بگوترێ کە ڕیبەڕانی نوێی حیزبە کوردێکانی ڕۆژهەڵات نەتەنیا خۆیان لەباری هزر و ئەندێشە هیچ کۆکیەک و تەباییەکیان لەگەڵ دۆخی ئیستای ڕۆژهەڵات نیە و خاوەنی هیچ جیهانێکی هزری سەربەخۆ و تازە بنیادنراو نین، کە لەهەمان کاتیشا هیچ ڕاوێژکارێکی کارمە و هەڵکەوتە کە بتوانێ ئەم کەمایەسێیان بۆ قەرەبوو بکاتەوە بەدەورەوە نیە، هەرچی دەکرێت و هەر هەڵسووکەوتێک تەنیا ئامانجی هێژمۆنی‌خوازای و بەمەبستی ڕادیکاڵ‌تر کردنی دەز و پەرەی هێژمۆنی خۆیانە لەکۆمەڵگا بەبێ گرینگی‌دان بە ئاڵوگۆڕی هزری. کلتووری و مەعریفی کۆمەڵگا بەبێ ڕەچاوکردنی پرەنسیپە زانستیە کۆمەڵایەتی و سیاسێکان بۆ خەبات و بەرخۆدان بەدژ دەسەڵاتێک کە بەدەیان ستراتژیست، ناوەندی توێژینەوەی زانستی و ستراتژیکی لەناو خۆ لە دەرەوە لەخزمەت‌دایە. لەڕاستی‌دا قەیرانی ڕێبەری بە مانای غیابی کەسایەتی کاریزما کە هەڵگری جیهانێکی مەعریفی و زانستی بەڕۆژ بێت، پشتیوانی و عەقەبەیەکی زانستی و مەعریفی‌جێگای متمانەی بەڕۆژی هەبێت، ئەمرۆکە ڕەنگە گرینگ‌ترین خەساری شەقامی سیاسی ڕۆژهەڵات بێت.

رۆژێک کە دەستی تاوان مەشخەڵی یەکسانی و دێموکراسیی کوژاندەوە

لەم دیمانەیەک‌دا لەتەک کوردکاناڵ وڵامی ئەم پرسیارانەم داوەتەوە

1. ئایا دەکرێ کۆمار بە ڕێبەرایەتیی پێشەوا وەک تاقەهەناسەدانی دێموکراسی و یەکسانیی نەتەوایەتی لە مێژووی ئێران ئەژمار بکرێ؟

2. کۆماری کوردستان چەندە خاوەنی ڕەوایی کۆمەڵایەتی بوو؟

3. ئەو ئیدیعا چەندە ڕاستە گەر بڵێین یەکێک لە هەوڵەکانی پێشەوا گەڕاندنەوەی سنوورە ناسنامەییەکان بووە لە ئێراندا؟

4. ئایا کۆمار و پیشەوا توانیان دەلاقەیەکی نوێ بەڕووی نەتەوەکانی ئێران بکەنەوە؟ لەڕووی خۆناسینی هزری بۆ ئەستاندنەوەی مافەکانیان؟

 

نەورۆزی کوردستان، نەورۆزی جامانەکان، ڕەشبەڵەکی کوردستان

وتوو وێژێک لەتەک کوردکاناڵ

#نەورۆز
#کورد
#کوردستان
#ژینا

رووخان: چارەنووسی کۆماری ئیسلامی یان کۆمەڵگا؟

 

شاهۆ حوسێنی

 

شۆڕشی گەلانی‌ئێران ئەگەرچی شۆڕشێک بەدژ پاوانخوازیتی دەسەڵاتی سەڕەڕۆی پاشایەتی لەئێران بوو، واتە شۆڕشێك بۆ ئازادی، مافی مرۆڤ و پەرەی مرۆڤایەتی لە کۆمەڵگادا بوو، بەڵام هەر زوو لەلایەن ئایینخوازەکانەوە دەسەتی بەسەردا گیرا و بە کۆدەتای ئاخوونەدەکان، دەسەڵاتی کۆمەاری ئیسلامی بە تایبەت‌مەندی ئاخووندتەوەرەیی دەرکەوت. یەکەم چەخماخەی ڕووخاندنی کۆمەڵگا و ملکەچی ئەمری دینی‌کردنی تاک و کۆمەڵگا دوو حەوتە پاش شۆڕشی گەلانی ئێران و لە ڕۆژی حەوتی مانگی ڕەشەممەی ساڵی ٥٧ بە هەڵوێستی خوومەینی لەمەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای پشتگیری لە بنەماڵە و ئیجباری کردنی حیجاب لێ‌‌درا. ڕۆژێک بەر لە دەست‌پێ‌کردنی ڕێوڕەسمەکانی ڕۆژی جیهانی ژن، خوومەینی لە لێدوانێك‌دا لە قوتابخانەی ڕفاە ڕایگەیاند لە لەمەودوا ژنان پێویستە بە حیجابی ئیسلامێوە لەسەر کارەکانیان دەوام بکەن. بەدژ ئەم هەڵوێستەی خومەینی نزیکەی هەشت هەزار ژن لەبەردەم زانستگای تاران خۆپێشاندانیان کرد. ساڵی دوایی دەسەڵاتی ئاخووندی و دەست و پێوەندێکانی بە هێرش کردنە سەر مافخوازی ژنان لەلایەک و مافخوازی و ئازادی خوازی گەلی کورد حەولەکانیان بۆ ڕووخاندنی کۆمەڵگا بەربڵاوتر و بەرفراوانتر کردەوە، دەیەی شێستی هەتاوی هێرش بۆ سەر هەموو هێز و ڕیکخراوە دژبەرەکانی دەسەڵاتی ئاخووندی بەربڵاوتر، ڕادیکاڵ‌تر و خوێناوی‌تر بوو، لە کوردستان ڕژێم لەهیچ جینایەتێک خۆی نەدەپاراست بۆ سەرکووتی کوردستان و لەناوەندیش بەربڵاوی گرتن و لەسێدارەدان چاوەڕوان نەکراوبوو.

حەولەکان بۆ وێڕان کردنی کۆمەڵگا بەدرێژایی تەمەنی کۆماری ئیسلامی دەوامی هەبوو و بە شیوەگەلی جۆراوجۆر ڕەچاو دەکرا، لەسێداردەانی بەهەزاران زیندانی لە زیندانەکانی کۆماری ئیسلامی‌دا، قەتڵەکانی زنجیرەیی لەناوخۆ و دەرەوە، تێرۆر و تۆقاندنی دژبەران لە دەرەوە و لەناو کۆمەڵگا، ئیسلامی‌کردنی ناوەرۆکی وانەکانی زانکۆ و قوتابخانەکان، هەمووی ئەمانە بەمەبستی وێرانی کردنی کۆمەڵگا بۆ سەپاندنی حوکم و پاوانخوازێتی دەسەڵاتی ئایدۆلۆژیک تەنیا بەیەک مەبەست بەڕێوە دەچوو، ئەویش پێش‌گرتن لە رووخنی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی. کۆماری ئیسلامی بەبەردەوامی شەرعییەت و مەقبووڵییەتی حەتتا لەناو لایەنگرانی ڕدیکاڵی خۆی لە دەست‌دەدا و ئەمەش مەترسێکی گەورە بوو بۆ بەرەو ڕووخان و هەڵدێر چوونی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی، بە کورتی دەشێ بگوترێ لەناو ژێئۆپۆلەتیکی ئێران‌دا یان دەبێ دەسەڵات بڕووخێت یان کۆمەڵگا، دەسەڵاتی پەهلەوی نەیتوانی کۆمەڵگا بڕوخێنێت و لەئیاکام‌دا خۆی ڕووخا.

کۆماری ئیسلامی‌ ئەگەرچی زێدە لەچل ساڵە حەولی ڕووخاندنی کۆمەڵگا دەدات، بەڵام بە دوو هۆکار نەیتوانیوە: یەکەم بەرتەسک بوونەوەی بەردەوامی جەغزی لایەنگران و کۆڕگێڕانی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی. دووهەم بەربەرەکانی و خەباتی بەردەوام و بەربڵاوی کۆمەڵگا کە دوو لە دیارترین تیری کە لە جەرگی کۆماری ئیسلامی کەوت لەم یەک  ڕابڕدوو دا شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی و تەواوکەری فڕێ‌دانە ناو زبڵدانی بێ‌شەرعحیەتی دەسەڵات لە هەڵبژاردنی فەشەڵی ڕەشەممەی ئەم ساڵ بوو، کە پارڵمانی ئێران بوو بە نوێنەری ژێر دەلەسەدی کۆمەڵگا و لەزۆر شوێنان دەنگی باتڵ دوو و سێ بەرامبەری دەنگی بەربژێرانی وەدەست هێنا، بەم شێوەیە ئەوەی تا ئێستا ڕوونە ئیئرادەی کۆمەڵگا بۆ ڕووخاندنی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیە، پرۆسەی بەربەرەکانی بۆ ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی بەبەردەوامی پەرە دەستێنێت و بەهێزتر و بەربڵاوتر دەبێت و پڕۆژەی دەسەڵات بۆ ڕووخاندنی کۆمەڵگا رۆژ دەگەڵ ڕۆژ لاوازتر، سیزتر و بێ‌هێزتر دەبێت.

 

 

دەرکەوتنی بناژوێخوازی ئایینی لەپاش سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران

 وتوو وێژێک لەتەک کوردکاناڵ

شۆڕشی گەلانی ئێرانی ئەگەرچی لەسەرتادا، شۆڕسێک بۆ ئازادی، دیمکراسی و مافی مرۆڤ بوو، بەڵام هەر زوو ئاخووندەکان و بناژوێخوازە ئایینێکان توانیان دەستی بەرسەردابگرین بەم هۆکارانە:

１-    دەور و نەخشی ئایین دەور و نەخشێکی پیشینیە، بەجۆرێ کە ئایین وەک ئێپیستمە بنەمای هەرجۆرە ئایدە و ئەندێشەیەکە لەهەناوی تاکی ئیرانی‌دا

２-    دەسەڵاتی پەهلەوی ئەگەرچی حەولی بەڕواڵەت مۆدێڕن‌کردنی ئیرانی دەدا بەڵام بەهیچ شێوەیەک ئەمە بەمانای سێکۆلاریزەکردن و حەول بۆ پەرەی سێکۆلاریزم نەبوو، بەهۆی ئەوەکە حەمەڕەزاشا بەردەوام پێ‌داگری لەسەر ئایین، دەور و نەخشی ئایین و بەهێزکردنی کارکردەکانی ئایینی دەکرد، بە دژ چەپەکان

３-    لەپێش‌نووسی یەکەمی یاسای بنەڕەتی ئێران، ئایین و ئاخووند بەهیچ شێوەیەک ئەوەندە هێژمۆن و خاوەن دەسەڵات نەبوون، ئیبراهیمی یەزدی وەک کەسێکی ئایینی بناژوێخواز بۆ لەمەیدان بەدەرکردنی چەپەکان، دێمۆکراتەکان و دژە ئایینێکان، خومەینی هێناوە ناو کایەی سیاسی و لە پێش نووسی دووهمە‌دا ویلایەتی فەقیه و ئاخووند دەور و نەخشێکی گرینگیان پەیدا کرد.

تقابل عمق استراتژیک کردستان و ایران

(بازخوانی زمینهای استراتژیک کشتار و سرکوب ملت کرد)

شاهو حسینی

محدودیت‌ها و ضعفهای ژئوپلیتیک ایران که برآیند فقدان عقلانیت استراتژیک، تمامیت‌خواهی سیاسی، ناکارآمدی سیاسی، فاشیسم ملی و دینی در ایران می‌باشد، وضعیت شکنندە و آسیب‌زایی را برای حاکمیت‌سیاسی در ایران رقم زدە است، در واقع نادیدە گرفتن و چشم بستن بر تکثر ملل، ادیان، فرهنگها و ..... در ایران موجب شدە کە ژیوپلیتیک ایران بە تهدیدی جدی برای حاکمیت سیاسی تبدیل شود. تلاش برای انکار و استحالە هویت‌های ملی در هویت دیگری شاید بزرگترین عامل در شکل‌گیری شکاف هویتی و ملی در ایران در تقابل با حاکمیت شبەملی ایرانی ‌باشد. بدون شک تداوم تاکید و ابرام حاکمیت بر اشتباهات یک سدە گذشتە، چشم‌پوسیدن بر تناقضات، تدوام ناآگاهی سیاسی، پافشاری بر سنت‌گرایی و دشمنی با نگاه مدرن به پدیدارهای موجود در جغرافیای سیاسی موجبات تداوم تنش سیاسی در داخل ایران، خسران سیاسی و تهدیدات مکرر ژئوپلیتیکی برای ایران بە همراە داشتە است. این وضعیت حاکمیت در ایران را از نعمت مشروعیت و مقبولیت مردمی محروم کردە و در واقع مستحکم‌ترین رکن عمق استراتژیک را از حاکمیت در ایران گرفتە است، تداوم تقابلات با غرب و تحریمهای ویرانگر، نابودی اقتصاد داخلی، تضعیف توان تولیدی و توقف پیشرفت صنعتی در ایران، هم موجبات انزاوی بین‌المللی را فراهم کردە، هم توان معیشتی و رفاهی مردم را بە شدت آسیب‌پذیر کردە، بنابراین حاکمیت در ایران از دومین رکن مهم برای داشتن عمق استراتژیک کارآمد نیز محروم شدە است.

 

عمق استراتژیک ایران:

جمهوری اسلامی حاکمیتی است با ویژگیهای تمامیت‌خواهی در حوزە سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، انسداد تمامی حوزەها و هژمونی مطلق و بلامنازع در تمامی حوزەها، نظامی ایدئولوژیک کە جهان مفهومی، معنایی و ذهنی خود را حق مطلق پنداشتە و گسترش جهانی آن را وظیفە و آرمان خود می‌پندارد. این نظام هم در داخل در تقابل با جامعە و طبقات و اقشار اجتماعی است، هم در خارج در تقابل با قدرتهای جهانی و منطقەای است. جمهوری اسلامی حکومتی است با خصلت مافیایی کە منافع ملی را بە منافع گروهی تقلیل دادە، بەهمین دلیل از پشتبانی مردمی و اجتماعی بی‌بهرە است، عمق استراتژیک آن بەجای اینکە پژواک منافع ملی و مردمی باشد، در خدمت تثبیت قدرت حکومتی و گارانتی تداوم جمهوری اسلامی است. مولفەهای عمق استراتژیک ایران عموما محصول توهم خودبرتربینی و خودبزرگ‌بینی صاحبان قدرت در ایران است، برای نمونە آنها در توهم خود ایران را از نظر فرهنگی، اعتقادی و دینی در مرکز جهان اسلام می‌بینند، آنها در توهم خویش با تکیە بر فرهنگ اسلامی خود معتقدند که ایران پیوند عمیقی نەتنها با کشورهای اسلامی خاورمیانە دارد، کە عمق ارتباط انها بە آفریقا هم کشیدە شدە. در واقع چارچوب عمق استراژیک ایران بر اساس این توهمات بنیان نهادە شدە و در آن بە مورد زیر تاکید شدە: اول در بعد داخلی بەدلیل وسعت جغرافیایی ایران و عدم مشروعیت و مقبولیت حکومت، اهمیت ضرورت برخورداری از پدافند عامل گستردە و قوی برای سرکوب هرگونە نارضایتی و اعتراضی بەشدت افزایش دادە، بەهمین دلیل است کە جمهوری اسلامی بزرگترین سرامیەگذاریها را در توسعە نیروهای نظامی و شبەنظامی، تجهیز گروههای شبەنظامی وابستە بە سپاە کردە، تا در مواقع ضروری برای حفظ نظام بە میدان آوردە شوند. دوم در بعد خارجی جمهوری اسلامی از یک سو ایران را محل تلاقی اروپا و آسیا می‌پندارد و از سوی دیگر شاهراە دسترسی کشورهای آسیای میانە و قفقاز بە آبها آزاد و بر اساس همین توهم نیز خود را در بطن تحولات و ارتباطات جهانی می‌بیند. اما در عمل آنچکە بر وضعیت سیاست خارجی جمهوری اسلامی حکمفرماست، ترس از شدت توسعە در کشورهای عرب حاشیە خلیج فارس، اقتدار اسرائیل، ترکیە و جهش قدرت نظامی و سیاسی آذربایجان است، ایران در خاورمیانە ساختار طرح عمق استراتژیک خود را بر توسعە و گسترش گروههای نیابتی و تروریستی در سراسر خاورمیانە و ایجاد تهدیدات امنتی برای کشورهای منطقە و کشورهای فرامنطقەای از طریق تهدید تجارت جهانی از طریق آبهای خلیج فارس، دریای عمان و تنگە باب‌المندب بنیان نهادە است. ایران در کشورهای عراق، سوریە و لبنان از طریق گروههای نیابتی درصدد ایجاد امنیت پایدار برای خود است، در واقع جمهوری اسلامی در توهمات خود با بەآتش کشیدن منطقە درصدد ایجاد حاشیە امن برای خود است.

 

عمق استراتژیک کردستان

کردستان بەسان یک مفهوم، یک اندیشە و بخشی از ذهن کردی فرم دهندە بە ناسیونالیسم کردی هیچگاه طی یکصدسال گذشتە در هویت برساختە ایرانی جذب نشدە و تبدیل بەبخشی از این هویت فارسی نشدە. در واقع کردها طی بیش از یکصدسال گذشتە بزرگترین مانع در شکل‌گیری فرمی برساختە با عنوان ملت ایرانی بودەاند، این ممانعت در واقع منجر بە خنثی شدن آرمان و آرزوهای حکومت در ایران برای فرم دادن بە ملتی مطیع و گوش بە فرمان بە عنوان ستونی مستحکم و اساسی برای گسترش عمق استراتژیک خود در داخل شدە است. کردستان و کورد نە تنها هیچ‌گاه بخشی از پلان عمق استراتژیک ایران برای گسترش هژمونی دیکتاتوری خود در داخل و در منطقە نبودە بلکە هموارە در تقابل با آن با تمسک بر ملی‌گرایی کردی، دمکراسی‌خواهی و آزادی‌خواهی با تعیین فضای عمق استراتژیکی کردی بە تقابل با عمق استراتژیک ایرانی برخواستە است. کردستان اگرچە در ظهار بخشی از ژئوپولیتیک ایران بودە و هست، اما هیچگها بخشی از هویت و ذهن ایرانی نبودە و طی بیش از یکصدسال گذشتە مبارزە برای حق تعیین سرنوست، تبیین و تعیین مسقتلانە هویت و بودگی خود کردی، پلان عمق استراتژیک ایرانی را بە چالش کشیدە، اگرچە ایران امروز داعیە نفوذ و هژمونی مطلق در خاورمیانە را دارد، اما در کردستان، جایی کە از نظڕ ژیوپولیتیک بخشی از مرزهای جغرافیایی ایران تشکیل می‌دهد عمق استراتژیکش بە مانع بزرگ و سترگی با نام ناسیونالیسم کردی، جنبش دمکراسی‌خواهی و آزادیخواهانە کردستان برخورد کردە و بەگل نشستە است.

مولفەهای عمق استراتژیک کردی همچون تلاش برای بروز سوژە کردی، خوبنیادی هویت کردی، تاکید بر پلورالیزم سوژەها در ایران، تقابل با استبداد و دیکتاتوری، تلاش برای دمکراتیزاسیون، هویت زدایی از شبە ملت برساختە ایرانی، تقابل با سنت‌گرایی و تاکید بر مدرنیتە سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دقیقا در نقطەمقابل مولفەهای عمق استراتژیک جمهوری اسلامی قرار می‌گیرند. بنابراین آنچە میان کردها و ایران در حال رخ دادن است تقابل عمقهای استراتژیکی است، کە یکی درصدد فرم دادن بە جامعەای سنتی، مطیع و برساختە است و آن دیگری درصدد فرم دادن بە فرد بە مثابە سوژە، پلورالیزم، دمکراسی، آزادی و برابری در جامعە است. به همین دلیل است شاید که کردستان برخلاف بسیاری از دیگر ژیوپلیتیکهای خاورمیانه نە تنها هنوز تبدیل به بخشی از عمق استراتژیک ایران نشدە، بلکە بە تقابل با آن برخواستە و خود دارای عمقی استراتژیک می‌باشد.

منبع: روزنامە کوردستان شمارە ٨٦٤