۱۴۰۲ آذر ۳۰, پنجشنبه

نقش‌ فرهنگ‌ و ارزشهای‌‌‌دمکراتیک ‌بر دمکراتیزاسیون

 









(بررسی موانع فرهنگی دمکراسی با تاکید بر ایران)

شاهو حسینی

بەهر میزان‌هم ایدئولوژیهای تمامیت‌خواه و دگم علیە دمکراسی سخن بگویند، باز بزرگترین خصوصیت فرهنگی‌دمکراسی یعنی "برابری" خدشەناپذیر است. فرهنگهای‌ ایدئولوژیک اگرچە طراح، گسترانندە‌ و حامل ایدەآلهای والا، آرمان‌شهرهای جذاب‌‌و واقعیت‌های رنگارنگ‌تری هستند و در چارچوبهای فرهنگی‌ ارائەشدە خود تلاش می‌کنند تا غنای گستردەتری را از خود بەنمایش بگذارند، اما دمکراسی همه‌ی نمایشهای ایدئولوژیک را برای رسیدن به یک حقیقت بدون آرایش و عاری از توهم فدا کرده، دمکراسی در واقع همه‌ی فاصله‌گذاری‌ها و مرزگذاریها را کنار نهادە. فرد در فرهنگ دمکراسی خودش است، آنگونە کە خود تمایل بدان دارد، همان‌طور که واقعا هست نه آ‌ن‌طور که ایدئولوژی برای او تعیین کردە یا پایگاه ایدئولوژیکش نشان می‌دهد. در ایدئولوژیهای تمامیت‌خواه تصمیم‌گیری آسان است، هرکس می‌داند چه چیز را می‌تواند آرزو کند و چەچیز ممکن است بەدست آورد. اما در جامعەدمکراتیک هیچ پایگاه مطمئنی وجود ندارد، آنچکە هست مبارزه‌ است، مبارزەای بی‌پایان، در جامعە دمکراتیک تلاش‌می‌شود تا الگوهای جدیدی برای ارزیابی بر اساس حقایق اصیل‌تر و عمیق‌تر انسانی شکل‌بگیرد، زیرا انسان به عنوان یک وجود مستقل، یک سوژە: محور و بنیان جهان و هستی اجتماعی است.

دهەهاست‌کە روش تحلیل پوزیتیوستی بەمعنای استفاده از روش تجربی یعنی مشاهده ظواهر و ساختارهای عینی درحوزە علوم سیاسی بەمبنای تحلیل سیاسی تبدیل شدە، این در حالی است کە سدەهاست در غرب عقل بە عنوان منبع و مبداء تولید دانش، معرفت و در نتیجە شکل‌گیری ساختارهای عینی از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است، شاید بە این ترتیب بتوان ادعا کرد کە بزرگترین غایب روش تحلیل در حوزە علوم انسانی غیبت روش تفسیری است، کە تاکیدش بر مبانی نظری و فرهنگی شکل‌گیری ساختارهای عینی می‌باشد و هم از این روست که در این مجال تلاش می‌شود، با تحلیل بنیانهای نظری و فرهنگی دمکراسی نقش فرهنگ دمکراتیک در شکل‌گیری دمکراسی مورد بررسی قرار بگیرد.

 

 


 

بنیانهای فرهنگی دمکراسی

اغراق نیست اگرکە ادعا شود، کە دمکراسی چە در حوزە سیاسی و چە در حیات فکری و فرهنگی جوامع خواست، ارادە و سرنوشت غیرقابل انکاری بەشمار می‌رود. دمکراسی بەمثابە سالار و سرور بودن مردم و فرد بر سرنوشت خود در واقع برآمدە و برآیند فرهنگ مردم‌سالار و انسان‌سالار در جوامع است. شکی در این نیست کە دمکراسی صرفا یکی از نمودهای ظاهری فرهنگ دمکراتیک است. اولین بنیان اساسی فرهنگ دمکراتیک محوریت‌فرد بەصورت بەرسمیت‌شناختن استقلال‌و اصالت فرد است، زیرا فلسفە وجودی شکل‌گیری ساختار سیاسی و حوزە سیاست در اصل گسترش امکان تحقق خواستهای فرد و انسان است، گسترش بهرەمندی، بهروزی و رفاە حیات مادی و معنوی فرد. دومین بنیان اساسی فرهنگ دمکراتیک مربوط به خاستگاه قدرت است، در فرهنگ دمکراتیک منشآء و خاستگاه قدرت حکومت ناشی از مردم است، بەعبارتی دیگر همە افراد جامعە مشروعیت ایفای‌نقش در تعیین سیاست‌های حکومت را دارا هستند. در واقع برابری و اعتقاد بە برابری ماهوی همە انسانها از بنیانهای فرهنگی دمکراسی سیاسی است. البتە کە منظور از برابری یکسان‌پنداری مکانیکی نیست، زیرا همە انسانها از لحاظ کیفیت، شایستگی‌و دستاورد برابر نیستند، بلکە منظور از برابری اعتقاد بە این اصل است، کە هر انسانی تجلیگاە ظهور اصل هستی‌شناختی بەنام "انسان‌بودن" است.

تاثیر فرهنگ‌ ارزشها بر دمکراتیزاسیون در جوامع غیرقابل انکار است، بەطوریکە دمکراسی قبل‌ازاینکە برآیند فرآیند قانون‌گذاری، یا نظام حزبی، تکثراحزاب، انتخابات، تغییر در حکومتها یا..... باشد، مبتنی بر نگرشهای افراد جامعەاست، در واقع این نگرشها افراد جامعە را بە سوی مطالبە آزادی، حکومت‌مسئول و پاسداری از حقوق فردی و مدنی افراد سوق می‌دهد. بەعبارت بهتر می‌توان گفت که دمکراسی ساختاری عینی، یا دستگاهی ظاهری نیست کە بەیکبارە و بدون پشتوانە فرهنگی و معرفتی ایجاد شدە باشد، بلکە وابستە مردم است و محصول تغییر در پارادیمها و الگوهای فرهنگی افراد می‌باشد. تغییرات فرهنگی در جوامع ارزشها و هنجارهای مناسب و قابل تطبیق با مطالبات فرد تحول یافتە ایجاد می‌کند و این تغییرات نیز بەنوبە خود منجر بە تغییر در ساختارهای عینی می‌گردد. خلاصە انکە دمکراسی پیامد نهادی و منطقی تغییرات فرهنگی است، بەطوریکە بدون تغێیرات فرهنگی یعنی تغییر در نگرشها بە نسبت انسان، ارزشها و هنجارها هیچگونە تغییر ساختاری میسر نخواهد بود. بدون پدیدار شدن فرهنگ دمکراتیک، ارزشها و هنجارهای دمکراتیک هیچگونە نظام و حکومت‌دمکراتیکی و درنتیجە جامعەدمکراتیکی شکل‌نخواهد گرفت. تغییر فرهنگی از تلاش برای ایجاد نظم جمعی بە آزادی فردی، از  تلاش برای خلق وحدت و یکپارچگی بە قبول مشروعیت تنوع انسانی منجر بە آزادیهای مدنی و سیاسی میگردند، کە پیامد محتوم آن دمکراسی است.

 

نظام فرهنگ‌سیاسی ایرانی

نظام فرهنگ سیاسی ایرانی در دورە معاصر برآمدە از مختصات فرهنگ‌ سیاسی دورە پهلوی اول است کە بر سە اصل: وحدت و یکپارچگی ملی، سانترالیسم سیاسی و شبەتجدد حکومتی‌ استوار است. بدون‌ تردید مهمترین هدف آن یکسان‌سازی فرهنگی بود کە در طی آن حکومت تلاش می‌کرد، فرد و ملیتهای درون ژیوپلیتیک ایران را رفتەرفتە از علقەها و وابستگیهای ملی خود دور کردە، آنها را آمادە پذیرش ارزشهای فرهنگی جدید نماید کە از طرف حکومت میها و تدارک دیدە شدە بود. این فرآیند در ابتدا از طریق یکسان‌سازی زبانی با بنیان نهادن سیستم آموزش و پرورش نوین پیگیری شد. یکسان‌سازی فرهنگی در واقع نوعی فرهنگ‌پذیری است، بە این معنا فرد طی فرآیندهایی از فرهنگ اصلی خود جداگشتە و فرهنگ دیگری را پذیرفتە تا بر او تحمیل می‌شود.

ناهمگونی فرهنگی و نظام ارزشی در ایران با دمکراسی، نەتنها مانع عمدە شکل‌گیری انسان بە مثابە سوژە بودە کە اساسا همزیستی ارادی و مسالمت‌آمیز را نیز غیرممکن کردە. در واقع تناقضات و تعارضات ارزشها، هنجارها و فرهنگهای موجود در ژیولیتیک ایران بستر چالشها و تقابلات خون‌باری بودە. در واقع تلاش برای گذار از ساختار سنتی سیاسی و اجتماعی بە دلیل فقدان زیرساخت فرهنگی، تقویت و بازتولید مداوم فرهنگ سنتی هموارە مانعی بودە برای ظهور ارزشها و هنجارهای دمکراتیک. سوبژکتیویسم بە مثابە اندیشە و بانی فرهنگ مدرن با محوریت انسان عاقل،بالغ و آزاد کە بستر ظهور حقوق‌مدنی، شهروندمداری، جامعەمدنی و درنتیجە مدرنیزاسیون بودە، هیچ سابقەای در فرهنگ ایران نداشتە، در واقع در نظام فرهنگی ایرانی جایی برای نظام ارزشی و اجتماعی برای بروز تجربەهای دمکراتیک و آزادیهای سیاسی وجود نداشتە و ندارد. نظام فرهنگی ایرانی با مشخصە "خودی" و "غیرخودی"، "ایران‌گرا" و "ایران‌ستیز"، "وطن‌پرست" و "خائن"، "دوست" و "دشمن" بدون تردید بزرگترین مانع برای دمکراتیزاسیون در ایران بودە. انسان بە مثابە سوژە آزاد و مستقل فاقد مشروعیت برای مشارکت در تعیین سرنوشت خویش است. نظام فرهنگ‌سیاسی ایرانی در واقع موجد، گسترانندە و هژمونی‌بخش "بندە"پروری در میان جامعە و "خدایگان" پیشگی در حکومت و در میان حاکمان است. فرهنگ اجبار و تحمیل حاکمیت از طریق مشروعیت برون‌اجتماعی خشونت‌زاست، این در حالی است کە فرهنگ برابری زمینە حکومت و حاکمیت از طریق مشڕوعیت درون‌اجتماعی را فراهم کردە و براساس گفتمان قرارداد اجتماعی، نهادهای اجتماعی و سیاسی برساختەهای فردی هستند، این فرهنگ و عقلانیت در جامعە خشونت‌زاد و بستر همزیستی مسالمت‌آمیز مبتنی بر بەرسمیت‌شناختن تکثر سوژەها در جامعە می‌باشد.

 خصوصیت‌های فرهنگ ایرانی نظیر تمامیت‌خواهی، بی‌اعتمادی، اولویت جمع بر فرد، تضاد با فرد بە مثابە سوژە، انکار هویت‌های مستقل، تحمیل هویت‌های برساختە درطول تاریخ معاصر بدون تردید بزرگترین موانع فرهنگی دمکراتیزاسیون و مستحکم‌ترین پایەهای استبداد و بازتولید استبداد در ایران بودە است. اگر بخواهیم با مختصرترین مفهوم فرهنگ سیاسی ایرانی را تعریف کینم، می‌توان ان را "فرهنگ‌تبعی" نامید. حاکمان فرد و جامعەمطیع می‌خواهند و جامعە نیز خود را مقید بە اطاعت از حاکمیت و حکومت می‌داند، هرگونە مخالفت و زاویە با حکومت یا فرهنگ تبعی جامعە پیامدهایی نظیر ترد، حبس و واکنشهای رادیکال را در مقابل خود خواهد دید.


منبع: روزنامەکردستان شمارە ٨٦١

 

 

۱۴۰۲ آذر ۲۹, چهارشنبه

لێدوانێک لەسەر پەیماننامەی نوێێ ڕۆژئاوا

 شاهۆ حوسینی

ئەساسەن دەکڕی لەچەند دەلاقەڕا خوێندنەوە بۆ ئەم  دیاردەیە بکرێت: یەکەم ئەوەکە ئەم دیاردەیە کە لەژێر سەڕدێڕی " پەیماننامەی نوێی کۆمەڵایەتی" بڵاو کراوەتە ناشێ وەک پەیماننامە باسی لێوەبرکێت، بەهۆی ئەوەکە پەیماننامە لەخۆگری دوو دیاردەی گرینگە: یەکەم ئەوەکە لێک‌کۆکەرەوەی چەند ڕوانگە و بەرەی جیاوازە، واتە پلۆرالیزمێک کە لایەنەکان، دووهەم ئەوەکە بەرهمی ئیرادە و هەڵوێستی ئازادە، ئەمە لەکاتێک‌دایە کە ڕۆژائوا لەژێر هێژمۆنی چەکداری و سەربازی پەکەکە دایە و هیچ روانگە و لایەنێکی جیاواز مەجالی دەرکەوتن و بوونی نیە، کەوابێ لەم پەیماننامەیەدا هیچ لایەنێک جگە لە پەکەکە بوونی نیە، هەروەها ئەمە حوکمێکە کە لەلایەن سەردکردایەتی پەکەکەوە دراوە و لەخواڕێ پێویستە هەموو ڕەچاوی بکەن و قەبوڵی بکەن. بابەتی تر ئەمەیە کە پەکەکە هیچ باوەڕیکی بە نەتەوەخوازی کوردی نیە وب گرە بەهموو شێوەیەک دژبەرێتی و دژایەتی دەکات. هەربۆیەش ناسنامە و شووناسی کوردستانییەتی لێ سڕیوەتەوە.




کلتوری‌کوردی، کلتوری‌کوردانە

 









(ئانتۆلۆژی‌کلتوری‌کوردی)

شاهۆ حوسێنی

دەشێ ڕوانگە و پێناسەی جیاواز و جۆراوجۆر لە کلتور بکرێت،‌ بەگشتی دەشێ مەبەست لە کلتور هەموو دیاردە ڕواڵەتێکانی‌وجوودی مرۆڤ چێکراو لەسەر بەها و کردە ڕاهێنراوەکان‌بێت. لە توێژینەوە کۆمەڵایەتێکان‌دا کلتور دیاردەی جیاکەرەوەی کۆمەڵگا مرۆییەکانە، لەزانستی ئیتنیک‌ناسی‌دا کلتور دیاردەی لێک‌جیاکەرەوەی نەتەوەکان‌و پێوانەی هەڵسەنگاندنی کلتوری نەتەوەکانە.

بەباوەڕی‌من کلتور بەڵام کۆگشتی ئەزموونی کۆمەڵگا مرۆییەکانە لە ڕەوتی مێژوودا، ئەوەی بەلای منەوە لێرەگرینگە، ئەزموونی زەینی و مەعریفی کۆمەڵگایە، کلتورەکان بەر لە دەرکەوتە ڕواڵەتێکان و فۆڕمی ڕوالەتی ژیانی کۆمەڵایەتی، سیاسی، دەرکەوتەی زەینی و مەعریفی کۆمەڵگەکان و مرۆڤەکانن، بەرهەمی ئەزموون و خەتای ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگا لە رەوتی مێژوودایە. لەهەر چاخێکی مێژووی و ڕەوتی ژیانی کۆمەڵگەدا چما زەین و ئەندێشە تووشی گنخان، داڕزان و دابەزین هات، ئەوا کلتوری کۆمەڵگا بە مانای فۆڕمی زەینی تووشی دابەزین و داڕزان دێت، دژەبەها و دژە نۆڕمەکان بڕەو پەیدا دەکەن و ژیانی ڕواڵەتی کۆمەڵگەکان تووشێ نوشست و داڕزان دەبێت. تاکە کەرەسەی دەرکەوتنی کلتور وەک زەین و ئەندێشەش بێ‌گومان زمانە. کەواتە دەشێ بگوترێ کە کلتور وەک فۆڕمێک ئەندێشە و زەینی مرۆیی لەڕێی زمان مەجالی دەرکەوتن و ژیانی کۆمەڵایەتی پەیدا دەکات و بەدەرکەوتنی وەک دیاردە ڕواڵەتێکان لەناو کۆمەڵگا ئەم پڕۆسەیە کامڵ دەبێت. مرۆڤی بێ‌کلتور شووناسی نیە و دەسکرد و بووکەڵەیە، دەسەڵاتە هێژمۆن و باڵادەستەکان بۆ لەناو بردنی تاک و کۆمەڵگای ئەوی‌تری خۆیان حەول دەدەن لەڕێی پێش‌گرتن بە دەرکەوتنی کلتوری سەربەخۆ بە مانای زەین و ئەندێشەی سەربەخۆ پێش بگرن لە دەرکەوتنی ئەوی‌تر، لەڕێی پێش گرتن بە زمان و سەپاندنی زمانی بێگانە بەسەریان‌دا حەولی لەناو بردنی ڕایەڵی بە ڕواڵەتی بوونی کلتور لەناو کۆمەڵگادا دەگرن و بەم شێوەیە شووناسی کۆمەڵگایەک لەناو دەبن و لە کۆتایی‌دا ئەوی‌لەناو دەچێت ''بوونی" کۆمەلگایەکە.

 

کلتوری‌کوردی

ژیانی کۆچەری‌، شوانکارەیی‌و عەشیرەیی مرۆڤی کورد لە هەناوی خۆی‌دا بەرهەم‌هێنی چەند تایبەت‌مەدنی گرینگە، گرنیگ‌ترین تایبەت‌مەندی ئازادیە، مرۆڤی کۆچەر، گیرۆدەی هیچ سنوورێک نیە، جێ‌گۆڕێکی بەردەوام سنوور وخاک بۆ مرۆڤی کۆچەر بێ‌مانا دەکات، لە هەمان کاتا پلۆرالیزمی عەشیرەییش بەرهەم‌هێنی فرە کلتوری و فرەڕەهەندی کۆمەڵگایەکە کە لەجیهانی ئوستوورەیی‌دا دەژیت. میترائیسم وەک ڕوانگەی ئایینی هێژمۆنی ئەم سەردەمە کۆنە لەسەر بنەماکانی وادە و پەیمان، ڕووناکی، شەڕکەری‌و پاکی بنیادنراوە. ئەم بنەماگەلە بە بایخە پێویستی ژیانی کۆچەری، شوانکارەیی و عەشیرەیین، هەروەها ڕووخانی پێکەوە ژیان لەناو کۆمەڵگایەکی مرۆیی کە وەک عەشیرە پێناسە دەکرێت، ڕایەڵی لێك‌گرێدەرەوی تاکەکان لەناو عەشیرەدا و گەڕانتی پاراستن و دەوامی عەشیرەیە، ئەمانە بنەماکانی کلتوری کوردین لە ڕەوتی مێژوویی خۆی‌دا تا بەر لە دەرکەوتنی یەکگرتوویی سیاسی کە عەشیرەکان لێک‌گرێ‌دەداتەوە و بەم شێوەیە ئیمپڕاتوورییەتی کوردی دەردەکەوێت. میترائیسم بە مانای ئایینی خۆشەویستی، دلۆڤانی و ئەوین ژێرخانەکانی زەینی لێک‌نزیک کردنەوەی تاکەکان، بەردەوامی و مسۆگەرکردنی پێکهاتەی ژیانی کۆمەڵایەتی لە کۆمەڵگای کوردی‌دا بوە. ئەم چاخە دەشێ وەک سەردەمی ئوستوورەیی پێناسە بکرێت. نیشتەجێێ، دەرکەوتنی ئیمپڕاتووریەتی کوردی و لەهەموان گرینگ‌تر دەرکەوتنی ئایینی‌زەردەشت بەرهەم‌هێنی چاخی مێژوویی لە ناو کۆمەڵگای کوردی‌دایە کە ئازایەتی، پاڵەوانی، شەڕکەری و قارەمان‌پەروەری گرینگ‌ترین بنەماکان و کۆڵەکەکانی کۆمەڵگان. گرینگ‌ترین بنەمای ئەندێشەی زەردەشت کە بەرهەم‌هێنی کلتووری ئازادی و ئازادیخوازیە لە کۆمەڵگای کوردی باوەڕی زەردەشت بە ئازاد بوونی مرۆڤ، سەربەخۆبوونی مرۆڤ لە هەڵوێست‌گرتن و موختار بوونی مرۆڤە. ئەندێشە گرینگ‌ترین کەرەسەی مرۆڤە بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرک و کردەکانی. دەشێ بگوترێ کە سێ کۆڵەکەی بنەمایی و سەرەکی کلتووری کوردی لە هەڕەتی دەرکەوتنی چاخی مێژویی بریتین لە ئازادی مرۆڤ، ئەندێشە تەوەرەیی و بەو پێیە متمانە بە عەقڵی مرۆڤ.

 

 

 

کلتووری‌کوردانە

کلتوری کوردانە باسی دەور و نەخشی دیاردە کلتورێکانی ناو کۆمەڵگای کوردی دەکات بۆ سەروەری، سەربەخۆیی و خزمەت بە بەرژەوەندی نەتەوەیی کورد. باسی ئەو بەها و نۆڕمە کوردیانە دەکات کە پاڵنەر، ڕێکخەر و پەرەپێ‌دەری بزاڤی ئازادیخوازانە لە کوردستانن. بێ‌گومان هیچ چاخێکی میژووی نیە کە کورد خەباتی تیا نەکردبێت، حەماسەتی نەخوڵقاندبێت و لەپێناو پاراستنی خودی کوردی لەمەیدانا نەبووبێت.

بەدرێژایی مێژوو ژێئۆپۆلەتیکی کوردستان بۆتە ئامانجی هێرش و مەیدانی شەڕ و تێکهەڵچوونی کورد و هێرش بەران. کوردەکان هەر لەزۆر کۆنەوە بڕیاری‌ژیانی سەربەخۆ ژیانیان داوە و ملکەچی حوکم و دەسەڵاتی هیچ دەسەڵاتێکی دەرەکی نەبوون، دەوڵەت‌شارەکانی وەک هیتانی، میتانی و ئیمپڕاتووریەتی مادی دەشێ وەک نموونە ئاماژەیان پێ‌بکرێت. لەڕاستی‌دا دەشێ بگوترێ کە یەکەم دیاردەی کلتوری کۆمەڵگای کوردی و کلتوری کوردانە ژیانی ئازاد و سەربەخۆیانەیە. یەکێک‌لە مێژوویی‌ترین و ڕوون‌ترین گێڕانەوەی شەڕی‌کورد و هێرش‌بەران لەگێڕانەوەی‌گێزنفۆن‌دا بەرچاو دەکەوێت. خەبات، بەربەرەکانی، ئازادی‌و ئازادیخوازی بەشیکی‌دانەبڕاو لە کلتوری کوردانەیە، دیاردەگەلێکی‌سەمبوولیک بۆ مسۆگەرکردنی شووناسی نەتەوەیی کوردی، پێش‌گرتن بە داگیرکران، بێ‌ناوەرۆک‌کردنی تاکی کورد و داسەپاندنی شووناسی دەسکرد بەسەر کوردا. واتە ئازادی‌خوازی بەمانای پێش‌گرتن بە چوونە ژێر حوکمی داگیرکەر، بنیادنانی حکوم و دەسەڵاتی لۆکاڵی، ئازادی بەمانای پێش‌گرتن بە سنووردارکردنی ویست‌وخوازستی مرۆڤی کورد، ئازایەتی بەمانای پێش‌گرتن بە ملکەچ بوون و ژێرچەپۆکەیی تاک و کۆمەڵگای کوردی لەدرێژایی مێژوودا ئەو بەها و نۆڕمانە بوون کە لەهگەموو دیاردەکانی ژیانی کلتوری و کۆمەڵایەتی کوردا ڕەنگی داوەتەوە.

مێژووی کورد

 جگە لە مێژووی کورد هیچ مێژوویەک لە ئێران بوونی نیە