مۆدێڕنیتەی‌سیاسی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان

 

(دەس‌پێک، تایبەت‌مەندی و ڕەوت‌ناسی)

شاهۆ حوسێنی

هاتنە ناو کایەی‌سیاسی بەشێوەیەکی ڕێکخراوەیی‌و بکەڵک وەرگرتن لە فۆڕماسیونی ڕێکخراوە مۆدێڕنەکان لەکوردستان، دەگەڕێتەوە بۆ کۆتاییەکانی سەدەی ‌نۆزدەی ‌زایینی‌و سەرەتاکانی دەرکەوتنی کۆڕوکۆمەڵە کوردێکان، ئەمە بەو مانایە نیە کەسیاسەت لەناو کوردا نەبوە، چما باوەڕمان بەمە هەبێت کە سیاسەت زانستی دەسەڵات و حکوومەتە، ئەوا حەول بۆ بنیادنانی دەسەڵاتی کوردی و کوردسەروەری حەتتا بەر لە دەرکەوتنی نەتەوەخوازی وەک دەرکەوتەیەکی مۆدێڕن لەناو کوردستانا هەبوە و مێژۆکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەکانی پێشووتر، بەڵام سیاسەت بە شێوەیەکی‌مۆدێڕن کە لەخۆگری دەرکەوتنی شووناسی‌کوردی وەک پاڕادایمێکی بەرهەمی پێوەندی تاکی کورد لەگەڵ ژینگەی کۆمەڵایەتی و کلتووری خۆی، زەینی کوردی وەک وێنا، فام و تێگەیشتنێکی سەربەخۆیان لەخۆی‌و جیهانی دەوروبەری، نەتەوە وەک فۆڕمێکی‌کۆمەڵگایی نوێ و هەستی پێوەندی بان بنەماڵەیی، عەشیرەیی و ئایینی، دەرگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دەرکەوتنی کۆڕ‌وکۆمەڵە کوردێکان سەرەتا لە باکوور و دوایی لە باشوور و لەپاشان لە ڕۆژهەڵات. واتە دەشێ بگوترێ کە مۆدێڕنیتەی سیاسی بە دەرکەوتنی کۆڕوکۆمەڵە کوردێکان لە کوردستان دەستی پێ‌کرد.

 

ئەرکی مۆدێڕنیتەی سیاسی لە کوردستان:

بێ‌گومان مۆدێڕنیتەی سیاسی وەک ڕەوت و دەرکەوتیەک کە لەسەر بنەمای تایبەت‌مەندی و ئاڵوگۆڕی‌گەلێکی تایبەتی هزری، کلتووری و کۆمەڵایەتی بەرهەم هاتوە، لە کوردستان جیاوازی زۆری هەبوە لەگەڵ رۆژئاوا، لەڕاستی‌دا وێکچووی دەسکەوتەکانی مۆدێڕنیتەی سیاسی لە کوردستان‌جیاواز بوە لەڕۆژئاوا. مەبەستی مۆدێرنیتەی‌سیاسی لە کوردستان ڕەوتێک بۆ دێمۆکراتیزاسیون و مۆدێڕنیزاسیونی دەسەڵاتی سیاسی و کۆمەڵگای سیاسی ئەم جۆرەی لە ڕۆژئاوا سەری هەڵداوە نەبوە، بەڵکە ڕەوتێک و دەرکەوتەیەک بوە بۆ ڕووبەروو بوونەوە، بەگژداچوون و بەربەرەکانی دەگەڵ کلۆنیالیزمی نەتەوەی باڵادەستی حاکم کە لەڕێی هێزی سیاسی، نیزامی، ئابووری، کلتووری و کۆمەڵایەتی حەولی ئاسمیلەکردنی کورد و کوردستانی داوە. واتە مۆدێڕنیتەی‌سیاسی دەرفەتێک‌بوە بۆ ڕزگاری، ئازادیخوازی‌و سەربەخۆیی. لەڕاستی‌دا مۆدێڕنیتەی سیاسی بۆ کورد ڕێ‌وشوێنێک لەژیانی سیاسی‌دا بوە کە لەسەر بنەمای سەربەخۆیی، بنیادی ژینگەیەکی‌سیاسی و داڕشتنی جیهانێکی‌سیاسی کوردانە لەناو ژێئۆپۆلەتیکی کوردستان‌دا بەرهەم بهێنێت، تا بەم شێوەیە زنجیرەکانی دەسەڵاتی ئەوی‌تری داسەپاو بەسەر کوردا بپسێنیت، ئەم ڕەوتە ڕێک لەوکاتەوە دەست پێ‌دەکات کە مرۆڤی کوردی دەرک و تێ‌گەیشتنی لە خۆی وەک کورد دەگۆڕدرێت، بەجۆرێ کە سەرچاوەی ئاگایی و تێ‌گەیشتن لەخۆی و جیهان لە سەرچاوەگەلێکی ئایینی‌ڕا کە لە دەرەوەی کۆمەڵگای کوردی‌ڕا داسەپاون دەگۆڕدرێت و حەول دەدرێت لەناوخۆی کۆمەڵگا، ژینگەی کۆمەڵایەتی و مێژووی کوردا سەرچاوەی بۆ بدۆزرێتەوە.

بەواتەیەکی‌تر دەشی بگوترێ کورد لەڕێی مۆدێڕنیتەی سیاسی حەولی چارەسەری دوو پڕۆبلماتیک دەدات،  یەکەم پڕۆبلماتیکی مەعرفەت‌ناسی لەرێی دەرچوون لەبازنەی فام و تێگەیشتوویی دەرکی‌و ناکوردانە و گەران بەشوێن سەرچاوە ناوخۆییەکان‌دا، دووهەم پڕۆبلماتیکی سیاسی، لەڕێی داڕشتنەوەی یاساکانی ژیانی نەتەوەیی و گشتگیری تاکی کورد لەناو کۆمەڵگای کوردستان‌دا. بەکورتی مۆدێڕنیتەی‌سیاسی لە کوردستان بە مانای وڵامەکانی سوبژەی کوردی بە پڕۆبلماتیکی سیاسی و نەتەوەییە

 

دەرکەوتنی مۆدێڕنیتەی سیاسی لە ڕۆژهەڵات

ئاگایی نەتەوەیی، هەستی دەروەست بوون بە کۆمەڵەیەکی‌بان بنەماڵە و عەشیرە لە رۆژهەڵات بەناوی نەتەوەی کورد، زۆر درەنگ‌تر لە نەتەوەخوازی فارس و مۆدێڕنیتەی ئێرانی دەرکەوت، ئەگەر مۆدێڕنیتەی ئێرانی دەژکردەوەیەک بۆ دەستبەرکردنەوەی سەربەخۆیی و دەرچوون لەژێر تەنگەژەی دەست‌تێوەردانەکانی ڕووس و بەریتانیا لە کاروباری حکوومەتی ناوەندی دابوون، ئەوا نەتەوەخوازی کوردی و مۆدێڕنیتەی سیاسی سەرەتاکەی هەست بەژانی جیایی نەتەوەیی کورد، دابەش بوونیان لەنێوان چوار وڵات، ئیستبداد و گوشارەکانی نەتەوەخوازی و مۆدێڕنیتەی فارس لە ئێران بوو. حەولەکان بۆ ئاسیملە کردنی کورد لەناو ئەو شووناس و پێکهاتەیەدا کە کورد هەستی بە هاوبەشێتی نەدەکرد لەگەڵیا. بە کورتی دەشێ بگوترێ کە مۆدێڕنیتەی سیاسی لە ڕۆژهەڵات بە مەبەستی پێکانی چەند ئامانجی سەرەکی دەرکەوت: بەزاندنی سنوورە دەسکردەکانی کە کوردیان پارچە کردبوو، خۆ دەرخستن و خۆبنیادنانەوە لە ڕۆژهەڵات و دەرچوون لەژێر تەنگەژە و گوشارەکانی شۆڤێنیسمی فارس لە ئێران.

دەرکەوتنی سمکۆی شکاک و حەولی دامەزراندنی دەسەڵاتێکی کوردی یەکەم حەولی پراکتیستانە بوو بۆ سەربەخۆیی کوردی کە ڕاستەوخۆ دژکردەوەیەک بوو بە دژ دەسەڵاتی سەرەرۆی شۆڤێنیسمی فارس. بەڵام دەرکەوتنی کۆمەڵەی ژ-ک یەکەم هەنگاوی پێکهاتەخوازانە و شووناس‌خوازانە بوو کە لەڕێی گۆرێنی دیمۆگرافی زەینی بێگانە لەناو تاکی کورددا و داڕشتنەوەی زەینێکی کوردانە لەناو تاک و کۆمەڵگای کوردی دا حەولی داڕشتنەوەی مەعریفیانەی کورد و کوردستانی دەدا، کۆمەڵەی ژ-ک بەر لەوەکە هەنگاوێکی پراکتیستانە بۆ بنیادنانی دەسەڵاتێکی کوردی بێت، حەولێکی ڕادیکاڵ بۆ دامەزراندنی فۆنداسیونێکی زەینی کوردانە بوو، لەڕاستی‌دا دەشێ بگوترێ کە کۆمەڵەی‌ژ-ک دەس‌پێکی مۆدێڕنیتەی سیاسی لە کوردستان و نەتەوەخوازی سوبژێکتیڤیستانە لە ڕۆژهەڵات بوو، لەو ڕۆوە کە ئامانجی کۆمەڵە دەرخستنی سوبژەیەک و بوونێکی سەربەخۆ لە تاکی کورد بوو ڕەوتێکی مۆدێڕن بوو و بەو هۆیەوە کە ئامانجی دامەزراندنی کوردستانێکی سەربەخۆی لەسەر ئەساسی سوبژەی کوردی بوو، حەولێک و کۆششێک لەناو چوارچێوەی مۆدێڕنیتەی سیاسی‌دا بوو.

لەپاش هەرەسی کۆماری کوردستان و دەرکەوتنی فۆڕمێکی نوێی خەباتی سیاسی لە ڕۆژهەڵات کە بە ئەکتیوکردنەوەی حیزبی دیمۆکرات دەستی پێ‌کردەوە، حیزبی سیاسی بوو بە چوارچێوەی خەبات و بەستێنی بەربەرەکانی بۆ پارێزگاری لە مافی نەتەوەیی کورد، بەڵام ئەم ڕەوتە خەسارگەلێکی لەهەناوی خۆی‌دا هەڵگرتوە، بۆ تێگەیشتن لەم خەسارانە پێویستە لە دەلاقەی کۆمەڵ‌ناسی حیزبی سیاسی‌ڕا تیشک بخرێتە سەر دەرکەوتنی حزیبی سیاسی، ئەرک و کارکردەکانی.

 

 

 

کۆمەڵناسی حیزبی سیاسی

ئەلف: حیزبی سیاسی لە رۆژئاوا

حیزبی سیاسی وەک پێکهاتە و فۆڕمێکی سیاسی نوێ بەرهەمی مۆدێڕنیتەی سیاسی، دەرکەوتنی دەوڵەتی مۆدێڕن، سەرکەوتنی دیمۆکراتیزاسیون و سێکۆلاریسم لە ڕۆژئاوایە. لە ئاستی کۆمەڵایەتی‌دا لێکەوتەکانی دەرکەوتنی بۆرژوازی، جێ‌هێشتنی دەروەستی بە بنەماڵەی گەورە، عەشیرە و تایفە بەرەوە دەروەستی بە چین و توێژی کۆمەڵایەتی کە بەرهەمی پەرەی ئابووری و دەرکەوتنی کۆمەڵگای پیشەیی بوو. ئەم ڕەوتە سیاسیە وەک زەروورەت بەرهەم‌هێنی حیزبی سیاسی بوو، پێکهاتە گەلێک کە لەسەر قەڵش و کەلێنە کۆمەڵایەتێکان هەم بە مانای شەرعییەتی دابڕان و قەڵشەکان و هەمیش شەرعییەتی نوێنەرایەتی ئەم قەڵش و کەلێنانە دەرکەوتن. لەڕاستی‌دا دەرکەوتنی حیزبی سیاسی هەم شەرعییەتی دا بە قەڵش و کەلێنەکان و هەمیش خۆیان بوونە نوێنەری قەڵش و کەلێنەکان لە بەستێنی کێ‌بڕکێ بۆ بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات و نوێنەرایەتی چین‌و توێژەکانی کۆمەڵگا. گومان لەوەدانیە کە هەر ئەم قەڵش و کەلێنە کۆمەڵایەتیانە بەرهەمی جیاوازی نەزەری و ئاوێنەی باڵانوێنی ئەندێشەی جیاواز لە کۆمەڵگا و بە کورتی پلۆرالیزم لە هەموو بوارەکان‌دایە، بە واتەیەکی‌تر بۆیە حیزبی سیاسی وەک چەرخ‌دەندەی دیمۆکراسی پێناسە دەکرێت، چوون هەم بەرهەمی جیاوازی و فەرەییەکانی ناو کۆمەڵگایە، هەم نوێنەرایەتی فرەییەکان دەکات و هەم پارێزەری فرەییەکانی ناو کۆمەڵگایە. ئەم ڕەوتە ڕەنگدانەوەی ئاڵوگۆڕی و کێشەکانی کۆمەڵگایەکە کە مسۆگەر بوە و پێویستی بە ئاڵوگۆڕی هەیە بۆ پێشکەوت و خۆ رێکخستن لەگەڵ ڕەوتی ئاڵوگۆڕیکان.

１-    فۆڕماسیونی کۆمەڵگای ڕۆژئاوایی: سەرتا نەتەوە فۆڕمی گرتوە و وەک بازنەیەک پارێزەری فرەییەکانە و پێش دەگرێت بە پاڕجە بوونی کۆمەڵگا. لەپاشان چین و توێژەکان دەرکەوتوون و حیزبی سیاسی شەرعییەتی پلۆرالیزمی فرەییەکان شەرعییەت دەبەخشێت و نوێنەرایەتیشان دەکات

 

 

２-   فۆرمی کۆمەڵگای کوردستان: لە غیابی دەرکەوتنی جەغزی نەتەوە وەک کۆگشتیەک کە چین و توێژەکان لە هەناوی ئەودا دەرکەون و پێش بگرێت بە پارچە بوونی کۆمەڵگا، قەڵش و کەلێنە کۆمەڵایەتێکان ئەکتیڤ کراون و کۆمەڵگا پارچە بوە

 

 

 

ب: حیزبی سیاسی لە رۆژهەڵاتی کوردستان

 بەپێچەوانە کۆمەڵگای کوردی و کوردستان پێویستی بەدەرکەوتن، مسۆگەربوون و هەر بەو پێیەش یەکگرتوویی هەیە، واتە کێشەی نەتەوەیی بە مانای شەرعییەتی دەرکەوتنی کورد و کوردستان وەک کۆمەڵگایەکی نەتەوەیی، مسۆگەر بوونی وەک کوردستان، سنووربەندی سەربەخۆیانە لەگەڵ ئەوی‌تر سەرەکی‌ترین و بنەڕەتی‌ترین کیشەی کوردستانە، جا کە کوردستان وەک فۆڕماسیونێکی سوبژێکتیڤ دەرکەوت ئینجا لەناو جەغزی ئەم فۆرماسیونە نەتەوەییەدا بۆ دیمۆکراتیزاسیون و پاراستنی فرەیی و پلۆرالیزم دەشی قەڵش و کەلێنە کۆمەڵایەتێکان شەرعییەت پەیدا بکەن و لەسەر ئەساسی ئەوان پێکهاتەگەلێکی سیاسی بۆ نوێنەرایەتی سەرهەڵبدەن. ئەوە لەکاتێک‌دایە کە بەر لە مسۆگەر بوونی فۆرماسیونی نەتەوەیی حیزب‌گەلێکی سیاسی لە رۆژهەڵات کە هەرکام نوێنەرایەتی ڕەوتێک دەکات لەسەر لێواری قەڵش و کەلێنە کۆمەڵایەتێکان دەرکەوتوون و دابڕاوەکۆمەڵایەتێکانیان ئەکتیڤ کردوە، لە کاتێکا کورد پێویستی بە یەکگرتوویی و یەکپارەچەیی بۆ مسۆگەر بوونی وەک کورد و کوردستان هەیە. گرینگ‌ترین خەساری ئەم ڕەوتە ئەمەیە کە حیزبی سیاسی وەک مەکینەیەکی گەورەی سیاسی بە ئارامی کەوتۆتە ژێر ڕکێفی چینی پڕۆفێشناڵی پراگماتیسم کە بەرەبەرە بۆ مسۆگەرکردن و پەرەی هێژمۆنی خۆیان هەڵکەوتەکانی هزری‌و بەشێکی زۆری ئەندامانی ئەکتیڤی حیزبی بەشێوازگەلێکی جیاواز وەلا دەنێن. ئەم چینە لەڕیی ئەزموون و ئاگابوونی بە شێوازەکانی ناوخۆیی حیزب و لێهاتوویەکانی لە یاسا و ڕیساکانی بۆرۆکراتیکی حیزبی، سنوورێکی لە زەمانەت و گەڕانتی بۆ مانەوەی خۆی بە دەوری خۆی‌دا دەکێشێت و پایەکانی دەسەڵات و هێژمۆنی خۆی قایم دەکات، ئەم چینە دەگاتە ئاستی ئاڵۆگۆرهەڵنەگری دائیمی و دەسەڵاتی رەها لەناو حیزب‌دا، بەجۆرێ کە تاکە ڕێگای بۆ جێگرتنەوەی ئەم چینە پیری و چوونە سەری تەمەن و مەرگە. خەساری گرینگی‌تر ئەمەیە کە ئاڵوگۆڕی بەرەیی زۆر بە دەگەمن روودەدات، هەر بۆیەش هەرجۆرە نوێ‌خوازیەک، نوێ‌بوونەوەیەک‌و هەرجۆرە ئاڵوگۆڕیەکی هزری و مەعریفی مەجالی دەرکەوتنی نیە. سانترالیزم و داخراوی برۆکراتیک پێش بەهەرجۆرە هەڵگەڕانێک لەخوارێ‌را بۆ سەرێ دەگرێت. لەئاکام‌دا مەجالی هەرجۆرە نوێ‌بوونەوەیەک ناڕەخسێت، بەشداری گشتگیر لە ئەمری ڕێبەڕی ڕوونادات، و حیزبی شۆڕشگێڕ تووشی برۆکراتیزم و گنخان دەبێت.

لەڕاستی‌دا بەهۆی دابەزاندنی نەتەوەخوازی وەک بەشێک لە ڕەوتی مۆدێڕنیزاسیون لە ئاستی سیاسی‌دا بۆ مسۆگەرکردن و دەستەبەرکردنی دەسەڵات، پێگەی حیزبی سیاسی لە کەرەسەیەک بۆ بەرهەم‌هێنانی ئاڵووێری ڕادیکاڵ دەبێتە پاشکۆی ڕەوتێکی دەوڵەتی و بەرەوە بەشداری لە دەسەڵاتی مسۆگەری ئێستا یان داهاتوو.

 

 

 

توهم دشمن، تثبیت قدرت و گسترش هژمونی

 

(توافق حماس و اسرائیل کوتاەمدت‌و شکنندە)

شاهو حسینی

نظامهای ایدئولوژیک اساسا بر اساس نوعی آگاهی کاذب، متوهم و فرضی استوار هستند. چنین نظامهای با خصوصیت شیزوفرنیک رهبرانشان عموما در نوعی توهم از دشمن فرضی خود را ملزم بە تقابل، تخاصم و تضاد می‌دانند، زیرا توهم دشمن و احساس دشمن فرضی هم از نظر آنها موجد آمادگی دائمی جهت دفاع می‌شود و هم یکی از ارکان اساسی تثبیت قدرت چنین حکومتهایی از طریق خلق اطاعت، تسلیم و رضا در جامعە می‌باشد. در واقع حکومتهای ایدئولوژیک از طریق ایدئولوژی رسمی حکومتی جامعەرا به صورت خطی سازمان دادە، کنترل کردە و کنش افراد را در مسیر دلخواه، بە صورت‌هماهنگ‌ و منسجم فرم می‌دهند. جمهوری اسلامی از آن جمله حکومتهای ایدئولوژیک مذهبی است که هموارە با تصور دشمن فرضی و در نتیجە تقابلی ایدئولوژیک که محضول توهم و شخصیت شیزوفرنیک رهبرانش می‌باشد، در داخل هموارە در راستای سرکوب مخالفان و دگراندیشان حکومت کردە و در خارج از طریق جذب و ایجاد ساختارهای موازی و همسو با سیاستهای خود به تقابل با دشمن فرضی و خیالی پرداختە است.

 

توافق با حماس توافقی‌مقطعی و کوتاەمدت

حماس بە مثابە یک ساختار شبەنظامی و ایدئولوژیک خود را ملزم بە نبرد در دو جبهە می‌بیند، جبهەاول تقابل درون اجتماعی برای تثبیت قدرت و هژمونی خود در جامعە فلسطین است، او در یک نبرد سرنوشت‌ساز با فتح و کودتایی سرنوشت‌ساز توانست سیطرە و اقتدار خود را بر غزە تحمیل نماید. جبهە دوم نبرد با اسرائیل است، حماس در ابتدا به مثابە یک سازمان مدنی و خیرییە درصدد جذب کمک و توزیع آن در جامحە فلسطینی بودە، اما پتانسیل بالای آن خیلی زود توسط جمهوری اسلامی کشف و باتوجە بە طمع و حرص قدرت و تمایل رهبران آن به کسب قدرت سیاسی، خیلی زود از اخوان‌المسلمین مصر جدا و به جمهوری اسلامی پیوست. به این ترتیب به بخشی از نگاه ایدئولوژیک جمهوری اسلامی تبدیل گشتە و بە صورت ابزار پیشبرد سیاستها و اهداف استراتژیک جمهوری اسلامی در آن منطقە تبدیل شد. اما چرا ایران بە ایجاد گروههای نیابتی و استفادە ابزاری از آنها پرداخت؟

جمهوری اسلامی هموارە غرب را دشمن و تهدید امنیتی برای بقای خود دانستە، زیرا پرداختن غرب بە مسائل عمدە از جملە نقض حقوق بشر در ایران، تلاشهای ایران برای گسترش تسلیحات کشتار جمعی، برانمەهای تهدیدزای موشکی و هستەای ایران، از نظر جمهوری اسلامی دخالت در امور داخلی ایران و تهدیدی حلیه موجودیت جمهوری اسلامی تلقی شدە. بنابراین در کنار تقویت بنیە نڤامی خود از طڕیق پیشبرد برانمەهای متعدد نظامی به ایجاد گروههای نیابتی هم پرداختە، زیرا جمهوری اسلامی می‌داند کە توان پرداختن به جنگ در یک جبهەمستقیم با غرب را ندارد، و البته غرب هم جنگ مستقیم با ایران را در برنامە استراتژیک خود ندارد، بنابراین جمهوری اسلامی از طریق گروههای نیابتی و از جملە حماس تلاش می‌کند با ایجاد جنگهای کم‌دامنە و کوتاه مدت، از تهدید علیەخود پیشگیری کردە و تضمینات لازم برای بقای خود را فراهم نماید. بنابراین حملات حماس، تحرکات و تهاجمات حماس نوعی تحرکات کم‌دامنە و محدود در جهت سیاستهای پیشگیرانە و بازادارندگی جمهوری اسلامی می‌باشد. هر بار کە حماس با اسرائیل درگیر شدە، دستگاە دیپلماسی جمهوری اسلامی کە تا سطح تدارکات‌چی گروههای نیابتیش تنزل پیدا کردە، شروع بە تحرکات منطقەای کردە برای پیشگیری از نابودیش توسط اسرائیل و با توافقی محدود و کم‌دامنە حماس توانستە جان سالم بەدر ببرد، این بار نیز حماس بە توافقی با اسرائیل نزدیک است، اگرچە صدمات شدید و خردکنندەای از اسرائیل خوردە، اما بە احتمال زیاد در قبال ماندن در غزە و نسپردن غزە بە فتح عقب‌نشینی گستردەای خواهد کرد و توافقی محدود و کم‌دامنە دیگری همچون گذشتە با اسرائیل خواهد کرد. این تهاجم و تسلیم حماس در واقع دو هدف عمدە جمهوری اسلامی را براووردە می‌کند: اولا تخاصم با دشمن فرضی توهم را حقیقی جلوە خواهد داد، دوم با نجات حماس ابزار تحرکات بعدی را هموارە حفظ خواهد کرد.

آنچەکە در این میان هیچ مرهمی برایش نیست، بخشیدن جان و زندگی هزاران انسان از کودک، زن و پیر گرفتە تا سرزمینی کە ویران شدە و با خون دل باید ساختە شود، بە قیمت سیاستهای تجارمابانە حماس و جنگ‌افروزانە جمهوری اسلامی.

زمینەهای ظهور بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانه

شاهو حسینی

بەنظر می‌رسد, بنیادگرایی امروزه برزرگترین چالش و تهدید علیه مدرنیزاسیون، دمکراتیزاسیون و توسعه‌یافتگی در خاورمیانه باشد. جریانی که اساسی‌ترین و بارزترین مشخصه و ویژگیش بازگشت به سنت، ضدیت با مدرنیتەسیاسی(دولت مدرن دمکراتیک، عقلانیت‌وعقل‌گرایی، توسعەیافتگی اقتصادی)، ضدیت با سکولاریسم و سکولاریزاسیون و بەحاشیه‌راندن زنان می‌باشد. به نظر می‌رسد که بسترهای فرهنگی، اجتماعی خاورمیانه که در طول سدەهای امپراطوری عثمانی از طریق تقویت ارزشها و هنجارهای دینی را راستای تحکیم و گسترش هژمونی و اقتدار امپراطوری عثمانی به شدت مذهبی شده، پس از ظهور خاورمیانه نوین نیز دچار تغییر فرهنگی نشده و فرهنگ‌اسلام‌گرایی در راستای تقویت پایگاه عرب‌گرایی و ناسیونالیسم عربی بازتولید و تقویت‌گردیده. از سوی‌دیگر شکست شبەمدرنیته‌سیاسی و شبەمدرنیسم در خاورمیانە زمینەهای مناسب فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را برای بازگشت، توقیت و گسترش بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانە فراهم نمود، در کنار این دو عامل ظهور اسرائیل به مثابه نمایندە ناسیونالیسم یهودی‌و جمهوری اسلامی به‌مثابە برساختە بنیادگرایی شیعە زمینە تقویت و گسترش ضلع سوم بنیادگرایی کە همان بنیادگرایی سنی باشد را فراهم نمودند.

 

جنگ‌های پیشگیرانه در خاورمیانه

سقوط شوروی و تبعات گسترده آن در اروپای شرقی و خاورمیانه انکارناپذیر و گسترده بوده، غرب به دلیل هژمونی شوروی در خاورمیانه و نفوذ در ساختارهای قدرت خاورمیانه نوین پس از جنگ‌جهانی اول همواره تلاش می‌کرد تا از گروههای اسلامی و اسلام‌گرایی در راستای تقابل با شوروری و پیشگیری از هژمونی منطقەای و جهانی لنینیسم حمایت‌و پشتیبانی نماید، برآیند آن حمایت از اسلام‌گرایی در ایران علیە لنینیسم سازمان‌یافتە کە نمود بارز آنها حزب تودە و چریکهای فدائیان خلق بودند منجر بە هژمونی اسلام‌گرایی و سقوط حکومت پهلوی در ایران برای پیشگیری از یک انقلاب کمونیستی بود. در افغانستان همگراکردن اسلام‌گرایان برای جنگی فرسایشی با نیروهای شوروی و حکومت کمونیستی حاکم بر آن، بسترهای طالبانیسم را فراهم نمود. پس از سقوط شوروی، غرب در سیاست خارجی دچار نوعی چالش و خلاء گردید زیرا برای دەهها استراتژی سیاست خارجی خود را براساس تقابل با شوروری، پیشگیری از هژمونی شوروری و بازدارندگی قدرت شوروری طراحی می‌کرد، اما با فروپاشی شوروی که با آن سرعت بدون شک قابل پیش‌بینی نبود، غرب دچار نوعی چالش و خلاء شد، از سوی دیگر بنیادگرایان اسلامی کە تا قبل‌از این خود را در تقابل با شوروری می‌دیدند، با حذف شوروری و گسست و شکاف عمیق میان آنها و غرب، به یکباره خود را در تقابل با آمریکا یافتند. حملات یازدە سپتامبر پای غربیها را بە نوعی دیگر از اقدمات پیشگیرانە در خاورمیانە کشاند، تقابل با بنیادگرایی دینی و حامیانش، این حضور بانی دو جنگ در خاورمیانه بود، ساقط کردن طالبان و جنگ دوم علیه صدام حسین که منجر به سقوط صدام و خلاء قدرت در عراق و هرج‌ومرج در فضای خاورمیانه شد. این وضعیت تنها شاید یک برآیند داشت گسترش و هژمونی بنیادگرایی در خاورمیانه و تبدیل جمهوری اسلامی به پدر معنوی، حامی مالی و حامی نظامی بنیادگرایی در خاورمیانه.

 

بسترهای رشد بنیادگرایی در خاورمیانه

شاید مهمترین بستر رشد بنیادگرایی در خاورمیانه، بستر فرهنگی باشد، مبانی نظری دینی، ارزشهای و هنجارهای اسلامی که بزرگترین و برجستەترین فرم دهندە بە شالکە فرهنگی خاورمیانە می‌باشد، شاید بزرگترین سهم را در رشد بنیادگرایی در خاورمیانە داشتەاست. توسعە انسانی بە صورت افزایش بی‌رویە جمعیت و بالا بودن نرخ زاد و ولد در خاورمیانه، بدون تردید بانی یک ارتش بالقوە برای رشد و گسترش بنیادگرایی در خاورمیانە بودە و هست. وضعیت بد اقتصادی، گسترش فقرفزایندە و درنتیجە عدم توسعەیافتگی خاورمیانە دیگر بستر مهم رشد بنیادگرایی در خاورمیانە بود. از سوی دیگر تبدیل شدن خاورمیانە به بزرگترین انبار تجهیزات و تولیدات نظامی‌ و در نتیجە راحت‌تر شدن و تسریع دسترسی بە سلاح نقش و تاثیر غیرقابل انکاری در رشد و گسترش بنیادگرایی در خاورمیانه داشتە است. تضاد و تقابلاتی ایدئولوژیک و گفتمانی در خاورمیانە کە برآمدە از تنوع فرهنگی و زیست اجتماعی خاورمیانه می‌باشد نیز نقش غیرقابل انکاری داشتە است. حکومتهای دیکتاتور، منازعات ملی‌ملیتهای تحت ستم، منازعات‌دینی و تقابلات درون اجتماعی در خاورمیانه هم می‌توان گفت که نقشی مهم داشته. به‌طور خلاصه بنیادگرایی بەمثابە ساختار بحران‌ و دربرگیرندە چالش و بحران، برآیند و برآمدە محیط بحرانی و بحران‌زای خاورمیانه می‌باشد. کە درخلاء مدرنیته و درنتیجه فرهنگ تحمل، مدار و تساهل، در غیاب حکومتهای دمکراتیک و عقلانیت باورمند به پلورالیزم بانی تقابلات و جنگهای خونین بودە. امروزه جمهوری اسلامی بە مثابە بزرگترین حامی همەجانبە بنیادگرایی در خاورمیانه، هر جا کە خلاء قدرتی باشد نفوذ کردە و می‌توان گفت کل خاورمیانه عمق استراتژیک ایران بە حساب می‌آید. جمهوری اسلامی دو هدف عمده را از این روند دنبال می‌کند: اول تضمین بقای رژیم، حاکمیت و هژمونی خود در خاورمیانه و دوم بەچالش کشیدن نفوذ و هژمونی غرب در خاورمیانه است، ایران دورە پهلوی اگر ژاندارم منطقە در دورە جنگ سرد جهت حفاظت از هژمونی و نفوذ غرب بودە، ایران دورە جمهور اسلامی به ژاندارم منطقە در راستای حفاظت از مانفع روسیە و چین تبدیل شدە است.