The Anthology of Civil Revolution (the necessities of civil revolution) - Part 2

                                                Shahoo Hosseini

In the previous part of this article, we discussed the civil revolution and its necessities; this article, we will discuss the "achievements of civil revolution". Reading about all the changes that have been able to secure democracy has shown that liberation from a dictatorship in the absence of all the social classes in a united way is not possible, that is, if the orthodox left parties developed the branched mentality in a revolution that made all the social classes follow an intellectual minority's plan and methods then the "Rhizomatic model of Deleuze" believes that all the social classes should participate in the process of opposing the dictator's power and gaining democracy based on their potentials and all of them must be a part of the revolution without being excluded.

The Civil Revolution achievements:

Civil revolution involves the total movement of this part of the society unlike political parties and organizations that only aim to achieve power, they aim to make the authorities withdraw from power, limit the power, and impose wills and demands of the society on the authorities and governments, thus the dictatorial powers do not want to develop this kind of revolution in any way because due to this form of revolution, they cannot use various forms of violence and in some occasions, they must recognize the desires and interests of this movement. This means that the first achievement of such a revolution is stopping the political power in confronting this movement and at the same time, outside the boundaries of the geography over which a dictatorship has power, the public opinion will be more and more supportive of such movements.

 

https://kurdshop.net/en/opinions/4063

زمان لەگوێن دەرکەوتەی سیاسی

 

(نەتەوەخوازی زمانی بنەمای نەتەوەخوازی سیاسی)

شاهۆ حوسێنی

نەتەوەخوازی‌فارسی خۆی لەناو بازنەی سەروەری ژێئۆپۆلەتیکی ئێران، سەروەری زمانی فارسی و هێژمۆنی ئێتنیکی فارس‌دا دەبینێتەوە و حەولی سەپاندنی "ئێران‌خوازی" وەک ئەمری سیاسی، کۆمەڵایەتی و کلتووری بەسەر هەموو نەتەوە جیاوازەکانی ناو ژێئۆپۆلەتیکی‌ ئێران‌دا دەدات. لەڕاستی‌دا " حکوومەتی‌فارسی" وەک ئەمری سیاسی لەناو چوارچێوەی ئێران‌خوازی‌دا لەڕێی زمانی فارسی بەسەر تاکی ئێرانی‌دا دەسەپێندێرێت. فارس بەڵام حەول دەدات لەڕێی بە مێژویی و کلتووری کردنی ئەمری سیاسی، بیر و ڕای گشتی نەتەوە غەیرە فارسەکان بەلاڕێ‌دا بەرێت تا هەم بەم شێوەیە مەشرووعییەت بسڕێتەوە لە خەباتی مافخوازانە، شووناس‌خوازنە و نەتوەخوازانەی نەتەوەکانی‌تر و یەک لەوان کورد، هەمیش لە قوبحی دیکتاتۆڕییەت و پاوانخوازێتی خۆی کەم بکاتەوە. ئەوان حەول دەدەن لەڕێی بە مێژووی‌کردنی ئیران وەک ژێئۆپۆلەتیک پێش بە پارچەبوونی ئێران بگرن، لەڕێی بەمێژوویی‌کردنی زمانی فارسی وەک ئەمری مێژوویی پێش بە گەشە و دەرکەوتنی زمانەکانی‌تر و یەک‌ لەوان زمانی‌کوردی بگرن. لەڕاستی‌دا ئەوان لەلایەک حەولی بە سیاسی‌کردنی هەموو دیاردەکانی کلتووری، شووناسی و زمانی دەدەن بەمەبەستی مسۆگەرکردن و پەرەی هێژمۆنی خۆیان و لەلایەک لەڕێی سیاسی‌سڕینەوە لەم دیاردانە حەولی قەباحەت‌سڕینەوە لە تەحمیل و پاوانخوازێتی خۆیان دەدەن.

 

 

ئەرک و کارکردی زمان

زمان وەک تواناییەکی دەروونی بۆ بیرکردنەوە لەگەڵ مرۆڤ لەدایک دەبێت، مرۆڤ بەرهەم دێنێت، مرۆڤ دەگەڵ زمان پەرە دەستێنێت، باڵا دەکات و دەمرێت. زمان چوارچێوەی دەرکەوتنی مرۆڤە، پێناسەی مرۆڤە و مرۆڤ لەڕێی زمانەوە دەناسرێت و دەناسێندرێت. دەشێ بگگوترێ کە مرۆڤ و زمان ژانووسێکن، بەجۆرێ کە نە زمان بێ مرۆڤ بوونی دەبێت و نە مرۆڤ بەبێ زمان بوونی دەبێت. مرۆڤ لەڕێی زمانەوە خۆی و ئەوی‌تر پێناسە دەکات، سنوور دیاری دەکات، کردوە و دژکردەوە دەنوێنێت، هەڵوێست دەگرێت و هەست دەردەخات.

زمان نیزامێکی پێکهاتەمەندە بۆ پێوەندی‌گرتن لەنیوان مرۆڤەکان‌دا، لەڕاستی‌دا زمان لەڕێی وشەکان، نیشانەکان، ڕەستەکان و نووسراوەکان مەبەستێک،خواستێک یان چەمکێک دەگەیەنێت. دەشێ بگوترێ زمان سەرەتا بەستێنێکە کە لەودا مانایەک، مەبەستێک، هزرێک پەروەردە دەکرێت و دوایی لەڕێی زمان وەک نیشانە ڕواڵەتێکان ئەم مەبەست و هزرە دەگەیەنرێت. سێ تایبەت‌مەندی گریگنی زمان بریتین لە: توانایی زاوزێ، بان چین‌و توێژی، گرێبەستی‌کۆمەڵایەتی(واتە دیاردەیەکی گەوهەری، مسۆگەر و هەمیشەیی نیە). یەکێک لەگرینگ‌ترین هزر و ئەندێشە مۆدێڕنەکانی لە هەناوی زمان‌دا پەروەردەکراوە و لەڕێی زمان وەک نیشانە بەشێوەی نیزامێکی پێکهاتەمەند دەرکەوتوە، نەتەوەخوازیە. زمان بەهۆی ئەوەکە دەرخەری ئەزموونی گشتی نەتەوەیەکە دەورێکی گرینگی هەیە لە ڕاگواستنی شووناسی نەتەوەیی. زمان بەرهەمی تووخم‌گەلێکە کە وەڕناگێڕدرێنەوە بەهۆی ئەوەکە لەخۆگری ڕوانگەی ڕەسەن و تایبەتی ژینگەیەکی تایبەتە کە زایەڵەی ڕاستەقینەی پەروەردەکراو لەناو ئەو توخمانە دایە. بنێدیکت ئەندرسۆن لەسەر ئەو باوەڕەیە کە نەتەوەکان سەرەتا لە زمان‌دا دەردەکەون تا خوێن. ئەو لەدرێژەدا لەسەر ئەو باوەڕەیە کە نەتەوەکان بەرهەم‌گەلێکی کلتورین کە لە کۆتاییەکانی سەدەی هەژدەهەم‌دا بەشێوەی زمانەلۆکاڵێکان دەرکەوتن، واتە پەرە و مسۆگەر بوونی زمانە لۆکاڵێکان و پاشەکشەی زمانی کلیسا بەستێنی دەرکەوتنی نەتەوەکان بوە.

 

زمانی فارسی سەپێندراوێکی سیاسی

زمانی فارسی کۆڵەکەیەکی‌گرینگی نەتەوەخوازی‌فارسی، ئێرانی زەینی و ڕواڵەتی و دەسەڵاتی فارسیە. لەڕاستی‌دا زمانی فارسی وەک کۆگشتیەک لە دیاردە زەینێکان بە مانای شووناس، ئەندێشە و ڕوانگە لە تەنیشت دیاردە ڕواڵەتێکان وەک نیشانە، وشە و ڕەستە هەم هەڵقوڵاوی کۆمەڵگایەکی نەتەوەییە و هەمیش بەرهەم‌هێنی کۆمەڵگایەکی‌نەتەوەیی بەربڵاو وبەرفراوانە لەرێی سەپاندنی دیاردە زەینی و ڕواڵەتێکان. بە کورتی دەشێ بگوتری کە زمانی فارسی گرینگ‌ترین و سەرەکی‌ترین بنەمای دەرکەوتنی نەتەوەخوازی ئێرانی و بەرهەم‌هێنی دەسەڵاتێکی پاوانخواز، سەرەڕۆ و داپڵۆسێنەرە. زمانی فارسی لەڕاستی‌دا زمانی داگیرکەرە، بەستێنێکی زەینی و چوارچێوەیەکە کە لەودا مانا، فام و تێگەیشتوویەکی  فارسی تیا بەرهەم هاتوە. نەتەوەخوازی ئێرانی و پان‌ئێرانیسم وەک ئایدۆلۆژی سەرەتا لە زمان‌دا هەم وەک تواناییەک بۆ بیرکردنەوە و هەم وەک دەرکەوتەیەکی دەروونی و بەستێنێک بۆ پەروەردە کردنی هزر و ئەندێشە و هەمیش وەک دیاردەیەکی ڕواڵەتی لەخۆگری نیشانە ڕواڵەتێکان بەرهەم هاتوە، بۆیەش لەلایەک لەخۆگری چوارچێوەیەکی مانایی و تێگەیشتوویی فارسیە و لەلایەکی‌تر کەرەسە و بەستێنێکە بۆ سەپاندنی جیهانی هزر و ئەندێشەی فارسی و لەئاستی کلتووری-کۆمەڵایەتی‌دا سەپاندنی شووناسی فارسی و لە ئاستی سیاسی‌دا سەپاندنی هێژمۆنی، سەروەری و دەسەڵاتی سیاسی فارسیە، ئەمەش لەڕێی خوڵقاندنی مرۆڤی گوێ‌ڕایەڵ‌و ئۆبژەیە، ئەو مرۆڤەی کە لەڕێی سەپاندنی زمانی فارسی بەسەری‌دا لەناوەرۆکی لۆکاڵی خۆی بەتاڵ کراوە، لەژینگەی کلتووری و مەعریفی لۆکاڵی بێگانەکراوە و بە دیاردە بێگانەکان ناوئاخن کراوە.

زمانی کوردی زمانی ئازادی

زمانی کوردی زمانی ئازادیە، زمانی مسۆگەرکردنی شووناس، سەربەخۆیی تاکی کورد، چوارچێوەی دەرکەوتنی خود و سنووری جیاکەرەوە لەگەڵ ئەوی‌تری بێگانە. لەڕاستی‌دا زمانی کوردی وەک توانایی بیرکردنەوەی بەکوردی بەستێنێکە بۆ دەرکەوتنی خودی کوردی. زمانی کوردی کۆڵەکەی هەڵسووکەوتی ئاگایانە، بیرمەندانە و ڕسکانی مرۆڤی کوردیە. دەشێ بگوترێ بە حوکمی ئەوەکە زمان توانایی مرۆڤ بۆ تێگەیشتن، تێگەیشتوویی و فامە، زمانی کوردی توانایی مرۆڤ بۆ تێگەیشتن لە خۆدی کوردانە و فامی خودی کوردیە وەک تاک و نەتەوە و ئەمەش بەمانای توانایی تاکی کوردی بۆ پێش‌گرتن لەداگیرکران و توانایی بۆ ڕزگاری و ئازادیە. هێردێر لەسەر ئەو باوەڕەیە کە زمان بەردەوامی میژوویی و کلتوری گەرانتی دەکات، بۆیەش زمانی کوردی وەک بەستێن و مجالێک بۆ بەردەوامی میژوویی و کلتوری کورد وەک تاک و نەتەوە دەور ونەخشێکی گرینگی هەیە.

 نەتەوەخوازی کوردی وەک دژکردەوەیەک بە دژ ئەوی‌تری داگیرکەر سەرەتا نەتەوەخوازیکی زمانیە، واتا لەگەڵ ئەوەدا کورد لە نێوان سێ زمانی بێگانەدا پارچەکراوە، سێ زمانی بێگانە حەولی سەپاندنی کلتور، بەها و شووناسی دژەکورد و ناکوردانەی بەسەر کوردا داوە، لەڕێی زمانی کوردێوە ڕێبەڕانی نەتەوەخوازی کوردی حەولی یەک‌گرتووی و یکپارچەیی کوردیان داوە، حەولیان داوە لەڕێی زمانی کوردی سنوورە دەسکردە ڕواڵەتی، زمانی و کلتوریە داسەپاوەکان بشکێنن. هەرچەند ڕەنگە نەتەوەخوازی کوردی زۆرجار لەنێو ئەم سنوورە دەسکردانەدا قەتیس مابێتەوە، واتە حەولی دابین‌کردنی مافی چارەی خۆنووسینیان لەناو ئەم ژێئۆپۆلەتیکە دەسکردانەدا دابێت، بەڵام هەموویان بە ڕایەڵی زمانی کوردی لیك گرێ دراونەتەوە، واتە نەتەوەخوازی کوردی هەموو پارچەکان لەڕێی زمانی کوردی جیهانێکی کوردی یەکگرتوویی بەرهەم‌هێناوە. لەڕاستی‌دا زمانی کوردی توخمی سەرەکی و بەردەوامی نەتوەخوازی کوردی لە هەر چوارپارچەی کوردستان بوە. کوردستان تا بەر لە دەرکەوتنی نەتەوەخوازی کوردی و ئەندێشەی کورد وەک نەتەوە و نەتەوە بان عەشیرە و خێڵ، کۆمەڵگایەکی داپچڕاو، پەڕتەوازە و لێک‌دابڕاو بوو، بەڵام زمانی کوردی توانی بەسەر هەموو خێڵ‌و عەشیرەکان‌دا پردێک لێ‌بدات و کۆمەڵگای عەشیرەیی کوردی بەهەموو جیاوازی و سنووربەندێ خێڵەکێکانی لەناو نەتەوەی کورد‌دا کۆ بکاتەوە. کەوابێ یەکێک لەگرینگ‌ترین بەستێنەکان کە نەتەوەخوازی کوردی تیا پەروەردەکرا و بەستێنی پەرە و مسۆگەرکردنی نەتەوەخوازی کوردی بوو، زمانی کوردی بوو. یەکەم بەستێنەکانی دەرکەوتنی نەتەوەخوازی کوردی دەشێ بگوترێ بریتی بوون لە: شێعر، بەیت و چیرۆک‌گەلێکی حەماسی کوردی کە لەزمان‌دا  پشکووتن و هەر لەڕێی زمانی‌کوردیش‌ڕا گواستڕانەوە بەرەکانی‌تر و بەم شێوەیە نەتەوەخوازی وەک ڕۆباڕێکی ڕەوان لەناو بەرە جیاوازەکانی کۆمەڵگای کوردی‌دا چاخەکانی زەمانی بڕیوە. دەرچوونی یەکەم ڕۆژنامەی کوردی لە قاهیرە بەزمانی کوردی، لەتەنیشت پەرەی خوێندن بە زمانی کوردی دەورێکی گرینگی هەبوە لە پەرە و مسۆگەربوونی نەتەوەخوازی کوردی، بۆیە دەشێ گبتورێ کە نەتەوەخوازی سیاسی کوردی لە کوردستان سەرەتا وەک نەتەوەخوازی زمانی و کلتوری دەرکەوتوە و لە درێژەدا گەیشتۆتە ئاستی سیاسی، بەواتایەکی‌تر بنەما سەرەکێکانی نەتەوەخوازی سیاسی کوردی بریتین لە نەتەوەخوازی زمانی و نەتەوەخوازی کلتوری.

سەرچاوە: زمان لەگوێن دەرکەوتەی سیاسی (نەتەوەخوازیی زمانی بنەمای نەتەوەخوازیی سیاسی) (kurdshop.net)

ئانتۆلۆژی خەباتی مەدەنی

 (زەروورەتەکان‌و دەسکەوتەکانی خەباتی مەدەنی)

شاهۆ حوسینی

بێ گومان بەشێکی هەرگرینگی مێژووی سیاسی جیهان لەخۆگری ئەو دڵەڕاوکێیە بوە کە چلۆن دەکرێت پێش بە پاوانخوازێتی دەسەڵات، دیکتاتۆرییەت و سەرەرۆیی دەسەڵاتی حکوومی بگیرێت، بۆ ئەو ئامانجەش دوو رێگا رەچاو کراوە، یەکەم بەربەرەکانی و شۆرشی سوور واتە کەڵک وەگرتن لە تووند و تیژی و خەباتی چەکداری، دووهەم خەباتی مەدەنی و دوورە پەررێزی لە تووند و تیژی و خەباتی چەکداری. خەباتی مەدەنی شێوەیەک لە دەربرینی نارەزایەتی و دژ کردەوە نیشان دانە بە دژ حکوومەت و سیستمەکانی کە لەودا لە هەر جۆرە تووند و تیژیەک دووری دەکرێت و کۆرگێران و بکەران خۆ لەهەرجۆرە تووندو تیژیەک دەپارێزن، خەباتی مەدەنی وەک بەربەرەکانی دوور لە تووند وتیژی بەشێوەی کردوە و دژکردەوە نواندنی بە دوور لە تووند و تیژی، نافەرمانی مەدەنی، بەشداری نەکردن لە پرۆسەکانی ئابووری، سیاسی، کلتووری حکوومی رەچاو دەکرێت. ئەو شیوە لە خەبات و بەربەرەکانیە لە وڵات گەلیکی وەک ویلایەتە یەکگرتۆکانی ئەمریکا، ئارژانتین، برازیل، کۆریای باشوور، فێنلاند، هیند، شیلی، بێرمە، یۆنان و لەپاش کۆتایی شەری سارد و رووخانی یەکێتی سۆڤییەت جگە لە رۆمانی لە بەشی هەرە زۆری وڵاتانی ئۆرۆپای رۆژهەڵاتی رەچاو کراوە و توانیوێتی سەرکەوتن وەدەست بێنێت. لە رێبەرە بەناو بانگەکان و تێئۆریسیەنە بەناو بانگەکانی ئەو شیوە لە خەباتە دەکرێ بەو رێبەر و کەسانە ئاماژە بکرێت: مەهاتما گاندی، مارتین لۆتێرکینگ، نێلسۆن ماندێللا، مایکێل نێگلر، مۆبارەک عەواز، ئانگ سان سوچی، ئادام میلیچینک، لێئۆی تۆلستۆی، ئاندرێ ساخارۆف، وسلاو هاول، جین شارپ، لێخ والێسا و …..هتد.

 

لێکۆڵەران مێژووی خەباتی مەدەنی و بەرخۆدانی دوور لە تووند و تیژی دەگەرێننەوە بۆ سەدەی پێنجەمی بەر لە زایین لە وڵاتی چین و باس لە قوتابخانەی فەلسەفی «مۆهیسم» دەکەن، مەکتەبێکی فەلسەفی دژ بە شەر و تووند و تیژی کە لەگەڵ ئەوەدا لە سەردەمی سیاسەت کردن بە کەلک وەرگرتن لەشەر وجەنگاوەری‌دا سەری هەڵدابوو، بەڵام دژایەتی دەکرد لەگەڵ شەر و زانست قەڵا ساز کردن و خۆپاراستن و دوورە پەرێزی لەشەر پەرە پێ‌دەدا. هەروەها لێکۆڵەران باس لە خۆپێشان دان و خەباتی دوور لە تووند و تیژە یەدۆهێکان دەکەن لە ئورشەلیم لە سەدەی یەکەمی بەر لەزایین بۆ ڕەچاو نەکردم و جێ بەجێ نەکردنی یاسایکانی روومی.

بەگشتی توێژینەوەکان لەمەر خەباتی و بەربەرەکانی مەدەنی لە مێژووی سیاسی جیهان‌دا دەرخەری ئەو راستێیە کە ئەو شێوە لە خەباتە لە هەموو کەلێن و قوژنێکی ئەم جیهانە رەچاو کراوە و تاقی کراوەتەوە، بەڵام سەرکەوتن و سەرنەکەوتنی ئەو دەگرێتەوە بۆ هێندیک فاکتەری گرینگ کە حەول دەدرێت تیشکی بخرێتە سەر.

 

زەروورەتەکان خەباتی مەدەنی:

بەستێنی سیاسی جیهان لە سی، چل سالی رابردوو شاهیدی رووخان و تێکچوونی بەشیکی زۆر لە دیکتاتۆرەکان بوە کە لەلایەن هیزی جەماوەری خەڵک تێقرماون یان لەرزۆک بوون، بەشێکی زۆر لەو دیکتاتۆرانە بەرواڵەت زۆریش بەهێز و خاوەن دەسەڵات بوون، بەڵام لە بەرامبەر بەرخۆدانی یەکگرتوانەی کۆمەڵانی خەڵک بە دوور لە تووند و تیژیش تێکقرماون و تووشی نسکۆ هاتوون. لانی‌کەم لە دەیەی هەشتای زایینێوە زێدە لە بیست شۆرشی مەدەنی لە سەراسەری جیهان توانیویانە بەسەر دیکتاتۆرەکان‌دا زاڵ بن، ئەگەر چی بەشێکی‌تریش لەو شۆرشانە بەتەواوی بەسەر دەسەڵاتە دیکتاتۆرەکان‌دا نەیان توانی زاڵ ببن، بەڵام توانیان تا راددەیەکی زۆر سیما و هەیمەنەی ئەوان بشکێنن. بۆ ئەو مەبەستەش زەرووری ترین هەنگاوەکانی کە بۆ لەناو بردنی دەسەڵاتێکی دیکتاتۆر رەچاو کراون بریتی بوون لە:

١_  بەدەی هاتنی گوتاریکی ئەڵترناتیو لە بەرامبەر گوتاری زاڵ و هێژمۆنی حکوومەت یان دەسەڵاتی سیاسی، کە بتوانێت پاشەکشە بە گوتاری زاڵی حاکمییەت بکات، ئەوەش زەمانێک دەلوێ سەری هەڵبدات و وەک ئەڵترناتیڤ لە بەرامبەر گوتاری حکوومەت‌دا هێژمۆنی وەدەست بێنێت، لەخۆگری ویست و خواستی هەموو چین و توێژەکان، کەمینەکانی ئایینی، کلتووری و هەموو پێکهاتە نەتەوەییەکان بێت، واتە گوتارێک بێت کە دالی ناوەندی ئەو جێگای متمانەی هەموو کۆمەڵگا بێت و بتوانێت ویست و خواستە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگا وەک داڵی پەراوێز لەدەوری خۆی کۆبکاتەوە.

٢_  متمانە و باوەڕ بە سەرکەوتن لەناو کۆمەڵگای دژبەری دەسەڵاتی حاکم‌دا بەدی بێت، بەجۆرێک کە مەهارەتەکانی بەربەرەکانی لەناو خەڵک‌دا پەرە بستێنێت.

٣_ پێویستە رێکخراوە کۆمەڵایەتی و مەدەنێ سەربەخۆکان لەلایەن چین و توێژە جیاوازەکانی کۆمەلگا لە دەوری گوتاری هاوبەش و لەخزمەت پەرەی ئەو گوتارە هاوبەشە پێک بێت و بەرەبەرە ئەو ناوەندە سەربەخۆ مەدەنیانە هێزیکی ناوخۆیی یەکگرتوو لەناو کۆمەڵگادا لەبەرامبەر هێزی نامەشرووعی دەسەڵاتی حاکم بەدی بێنن.

 

٤_  پێویستە لەژێر رێنماییەکانی گوتاری هاوبەش و بە کەڵک وەرگرتن لە رێکخراوە مەدەنێ سەربەخۆکان، گەڵاڵەیەکی ستراتژیک بۆ بەربەرەکانی لەگەڵ دەسەڵاتی حاکم بۆ وەدەست هینانی ئازادی و دێمۆکراتیزاسیون ئامادە بکەن و بیکەنە نەقشەی رێگا. ئەگەر چی لەرابردوا بەربەرەکانی بەدژ دیکتاتۆرەکان زۆر جار لە غیابی گەڵالە و پلانێکی ستراتژیک بەرێوە چوە، بەڵام حاشا هەڵنەگرە بە هۆی تایبەت مەندێکانی جیاوازی دیکتاتۆرەکانی سەردەم لەگەڵ دەسەڵاتە پاوانخوازەکانی پێشوو، بوونی گەڵاڵە و پلامی ستراتژیک زەروورەتێکی حاشا هەڵنەگرە، چوونکە هەرجۆرە پەلان و گەڵاڵەیەکی کار بۆکراو و دەوڵەمەند لەبواری زانستی بەو پێەی کە ئەمرۆکە پێوەرەکانی هەڵسەنگاندنی دۆخی سیاسی، عادەت و خوڵقی مرۆڤەکان، شێوەی روانین و کاردانەوەکانی ئەو شیوە روانینانە تا رادەیەکی زۆر لەبەر دەست دایە، دەتوانێت شانسی سەرکەوتنی خەبات بە دژ دیکتاتۆرییەت و رەوتی دیمۆکراتیزاسیون بەرێتە سەرێ.

خوێندنەوەی ئەو ئاڵوگۆریانەی کە توانیویانە دێمۆکراتیزاسیون مسۆگەر بکەن دەری خستوە کە ئازاد بوون لە دەست دیکتاتۆرییەت، لە غیابی هەموو چین و توێژەکان بەشێوەیەکی یەکگرتوو موومکین نیە، واتە ئەگەر چەپە ئۆرتۆدۆکسەکان پەرە پێ دەری عەقڵییەتی درەختی لە خەبات بوون کە لەودا هەموو کۆمەڵگا پێویستە شوێن گەڵالە و مێتۆدی کەمینەیەک شۆرشگێری حیرفەیی کەوێت، ئەوا مۆدیلی رایزۆماتیکی دلوز لەسەر ئەو باوەرەیە کە هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا بەقەد زەرف و مەقدووراتی خۆیان دەبێت لە پرۆسەی دژایەتی لەگەڵ دەسەڵاتێکی دیکتاتۆر و بۆ سەرخستنی پرۆسەی دێمۆکراتیزاسیون کەڵکیان لێوەربگیرێت و هەموو بەشداری پرۆسەی خەبات ببن و پەراوێز نەخرێن.

 

 

دەسکەوتەکانی خەباتی مەدەنی:

خەباتی مەدەنی لەخۆگری کۆی گشتی جموجۆڵی ئەو بەشە لە کۆمەلگایە کە بەپێجەوانەی حیزب و ریکخراوە سیاسێکان کە ئامانجیان گەیشتن بەدەسەڵاتە، ئامانجیان پاشەکشە بە دەسەڵات، سنووردارتر کردنی دەسەڵات و سەپاندنی ویست و خواستەکانێتی بە دەسەڵات و حاکمییت، بۆیەش دەسەڵاتە دیکتاتۆرەکان بەهیچ شێوەیەک خوازیاری گەشە و پەرەی ئەوجۆرە خەباتە نین، چوون بە بیانووی ئەو خەباتە مەجالی بەربڵاوی تووند و تیژیان نیە و لەجێگایەک‌دا دەبێت دان بە ویست و خواستەکانی ئەو بزاڤە هەر چەند لانی‌کەمیش دابنێن، واتە یەکەم دەسکەوتی ئەو جۆرە خەباتە دەستەوەستان کردنی دەسەڵاتی سیاسی لە رووبەروو بونەوە لەگەڵ ئەو بزاڤەیە، لەهەمان حال دا لەدەرەوەی سنوورەکانی ئەو جوغرافیایەی کە دەسەڵاتێکی دیکتاتۆری بەسەردا حاکمە بیر و رای گشتی پشتیوانی زیاتر و بەربەرین تر لەو جۆرە بزاڤانە دەکەن.

خەباتی مەدەنی ئەگەر روویەکی روو لە بەربەرەکانی لەگەڵ دەسەڵاتێکی پاوانخوازە ئەوا روویەکی تری، رووی لە بارهێنان و پێ‌گەیاندنی تاک و کۆمەلگایە، پێ‌گەیاندنی تاک و کۆمەڵگایەکی بەرپرس و مەسئول لەبەرامبەر چارەنووسی خۆێدا، ئەو بارهێنانە ئەگەر یەکەم ئاکامی لە بەربەرەکانی لەگەڵ دەسەڵاتی حاکم‌دا رەنگ دەداتەوە، لەپاش رووخان و نەمانی دەسەڵاتی دیکتاتۆر ئەوا هیچ کات ئیزن نادەن و بەستێنێک پێک ناهێنن کە لەودا، بۆ جاریکی تر دەسەڵاتێکی تری دیکتاتۆر سەرهەڵبداتەوە، واتە دەسکەوتی دووهەمی خەباتی مەدەنی پێش‌گرتن بە دووپات بوونە و سەرهەڵدانەوەی دەسەڵاتێکی تری دیکتاتۆر و پاوانخوازە، ئەوە لەحاڵێک‌دایە کە مێژووی ئالوگۆرێکانی سیاسی نیشانی داوە ئەو دەسەڵاتانەی بە شۆرش و تووند و تیژی رووخاوەن، بەگشتی دەسەڵاتێکی تری دیکتاتۆریان بەخۆیانەوە دیتۆتەوە.

 

ئاکام:

خەباتی مەدەنی بەگشتی لەو وڵاتانە توانیوێتی کە سەر هەلبدات و بە ئاکام بگات کە بەشی هەرە زۆریان تاک نەتەوە، تاک کلتوور و تاک زمانن، واتە لە یەک نەتەوە پێک‌هاتوە و لەوەها دۆخێکیش‌دا سەرهەڵدانی گوتارێک کە بتوانێت کۆمەلگا لەدەوری خۆیدا کۆبکاتەوە مەجال و ئیحتمالی زۆرە، ئەوە لە کاتێک‌دایە کە ئێران وڵاتێکی فرە نەتەوە، فرە کلتوور و فرە خواستە، بۆیەش هەر ئەو تایبەت مەدنیە بۆتە بەربەستێکی سەرەکی لە پێک‌هاتنی گۆتاریکی هاوبەش کە هەموو کۆمەلگا لە دەوری یەک کۆبکاتەوە، واتە بەستێن و زەمینە بۆ سەرهەڵدان و پەرەی کۆمەلگایەکی مەدەنی مسۆگەر و پەرەئەستاندوو زۆر لەبار نیە، ئەگەر چی سەرهەڵدان و پەرەی کۆمەلگای مەدەنیش نامومکین نیە، بەلام بە نیسبەت ئەو وڵاتانەی کە لەخۆگری یەک نەتەوەیە، هێژمۆنی و دەسەڵاتی زۆر کەمترە، بۆیە لە وڵاتێکی وەک ئێران خەباتی مەدەنی و بەربەرەکانی مەدەنی بەتەنیا لاوازتر لەوەیە کە بتوانێت پاشەکشە بە دەسەڵاتی پاوانخواز و دیکتاتۆر بکات، بە تایبەت لەناو کۆمەڵگای کوردی کە لەئێران‌دا لەڕووی حەشیمەت کەمینەیە، بەڵام وەک باس کرا ئەوە غەیری موومکین نیە، بۆ ئەو مەبەستەش کورد پێویستە کە لەگەڵ ئەو هزر و هێزانەی کە روانگەیەکی کراوە و دێموکراتیکیان بۆ دوارۆژی ئێران هەیە لە ئەگەری هەر جۆرە ئاڵوگۆریەک، لێک نزیک ببنەوە و جۆرێک هەواهەنگی و هاوکاریان هەبێت، بۆ ئەو مەبەستەش پێویستە کورد پێوەندیکانی لەگەڵ هێزە دێمۆکراتە سەراسەرێکانی ناو ئێران نۆژەن بکاتەوە، چوون ئەزموونی ئێران، عێراق، تورکیا و سووریا نیشانی داوە کە کورد لەئەگەری هەر ئاڵوگۆریەک بەتەنیای ئەو هێزە نیە کە بتوانێت لە بەستێنی سیاسی‌دا هێژمۆن و کارتێکەر بێت، لە هەمان کاتیش دا کورد پێویستی بە هێزیکی چەکداری نەتەوەیی هەیە کە بتوانێت هێزی چانەزەنی و دانووستانی کورد لە بەستێنی سیاسی ئێران‌دا بەرێتە سەر، واتە ئەگەر نووکی پەیکانی سیاسەتی کوردی خەباتی مەدەنیە و لەلایەن حیزب و رێکخراوە مەدەنێکان رێبەری دەکەرێت، بەڵام بە هۆی تایبەت مەدنەی ژینگەی کورد لە ئێران کە هەم لەگەڵ نەتەوەی باڵادەست و هەمیش لەگەڵ کەمینەەکانی‌تر تووشی کێشە بێت، هێزێکی چەکداری نەتەوەیی دەتوانێت وەک پشتیوانی کۆمەلگای مەدەنی و خەباتی مەدەنی بۆ پێش گرتن لە نسکۆی کۆمەلگای مەدەنی و رێکخراوە مەدەنێکان کارتێکەری پۆزێتیڤی هەبێت.

سەرچاوەکان:
ئانتۆلۆژیی خەباتی مەدەنی (زەروورەتەکانی خەباتی مەدەنی) – بەشی 1 (kurdshop.net)

ئانتۆلۆژیی خەباتی مەدەنی (دەستکەوتەکانی خەباتی مەدەنی) – بەشی دووەم (kurdshop.net)

The Anthology of Civil Revolution (the necessities of civil revolution) - Part 1

 

 

Shahoo Hosseini                                   

Undoubtedly, the most important part of the world's political history has included this concern about how the people can stop the authorities' greed, their dictatorship, and their illegal power; and for this purpose, two ways have been considered: first, resistance and the Red Revolution that is, appealing to violence and armed revolution; second, civil revolution and avoiding violence and armed conflicts. Civil revolution is a form of protest against the government and its systems in which all forms of violence are avoided and the leaders and meeting members of such activities avoid any forms of violence. Civil revolution is regarded as a counter-violence struggle in the form of actions and reactions that are not violent, civil disobedience, or non-participation in economic, political, and cultural projects held by the government.

 

This form of struggle has been seen in countries such as the United States of America, Argentina, Brazil, South Korea, Finland, India, Chile, Berma, and Greece and after the end of the Cold War and the collapse of the Soviet Union in most eastern European countries except for Romania, and they have ended in very successful results. Among the famous leaders and theorists of this kind of struggle, figures can be referred to: "Mahatma Gandhi, Martin Luther King, Nelson Mandela, Michael Negler, Mubarak Awaz, Aung San Suu Kyi, Adam Milicink, Leo Tolstoy, Anne Sakharov, Weslav Howell, Gene Sharp, Lekh Walissa, etc."

 

https://kurdshop.net/en/opinions/4062 

نقش‌ فرهنگ‌ و ارزشهای‌‌‌دمکراتیک ‌بر دمکراتیزاسیون

 

(بررسی موانع فرهنگی دمکراسی با تاکید بر ایران)

شاهو حسینی

بەهر میزان‌هم ایدئولوژیهای تمامیت‌خواه و دگم علیە دمکراسی سخن بگویند، باز بزرگترین خصوصیت فرهنگی‌دمکراسی یعنی "برابری" خدشەناپذیر است. فرهنگهای‌ ایدئولوژیک اگرچە طراح، گسترانندە‌ و حامل ایدەآلهای والا، آرمان‌شهرهای جذاب‌‌و واقعیت‌های رنگارنگ‌تری هستند و در چارچوبهای فرهنگی‌ ارائەشدە خود تلاش می‌کنند تا غنای گستردەتری را از خود بەنمایش بگذارند، اما دمکراسی همه‌ی نمایشهای ایدئولوژیک را برای رسیدن به یک حقیقت بدون آرایش و عاری از توهم فدا کرده، دمکراسی در واقع همه‌ی فاصله‌گذاری‌ها و مرزگذاریها را کنار نهادە. فرد در فرهنگ دمکراسی خودش است، آنگونە کە خود تمایل بدان دارد، همان‌طور که واقعا هست نه آ‌ن‌طور که ایدئولوژی برای او تعیین کردە یا پایگاه ایدئولوژیکش نشان می‌دهد. در ایدئولوژیهای تمامیت‌خواه تصمیم‌گیری آسان است، هرکس می‌داند چه چیز را می‌تواند آرزو کند و چەچیز ممکن است بەدست آورد. اما در جامعەدمکراتیک هیچ پایگاه مطمئنی وجود ندارد، آنچکە هست مبارزه‌ است، مبارزەای بی‌پایان، در جامعە دمکراتیک تلاش‌می‌شود تا الگوهای جدیدی برای ارزیابی بر اساس حقایق اصیل‌تر و عمیق‌تر انسانی شکل‌بگیرد، زیرا انسان به عنوان یک وجود مستقل، یک سوژە: محور و بنیان جهان و هستی اجتماعی است.

دهەهاست‌کە روش تحلیل پوزیتیوستی بەمعنای استفاده از روش تجربی یعنی مشاهده ظواهر و ساختارهای عینی درحوزە علوم سیاسی بەمبنای تحلیل سیاسی تبدیل شدە، این در حالی است کە سدەهاست در غرب عقل بە عنوان منبع و مبداء تولید دانش، معرفت و در نتیجە شکل‌گیری ساختارهای عینی از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است، شاید بە این ترتیب بتوان ادعا کرد کە بزرگترین غایب روش تحلیل در حوزە علوم انسانی غیبت روش تفسیری است، کە تاکیدش بر مبانی نظری و فرهنگی شکل‌گیری ساختارهای عینی می‌باشد و هم از این روست که در این مجال تلاش می‌شود، با تحلیل بنیانهای نظری و فرهنگی دمکراسی نقش فرهنگ دمکراتیک در شکل‌گیری دمکراسی مورد بررسی قرار بگیرد.

 

 

 

بنیانهای فرهنگی دمکراسی

اغراق نیست اگرکە ادعا شود، کە دمکراسی چە در حوزە سیاسی و چە در حیات فکری و فرهنگی جوامع خواست، ارادە و سرنوشت غیرقابل انکاری بەشمار می‌رود. دمکراسی بەمثابە سالار و سرور بودن مردم و فرد بر سرنوشت خود در واقع برآمدە و برآیند فرهنگ مردم‌سالار و انسان‌سالار در جوامع است. شکی در این نیست کە دمکراسی صرفا یکی از نمودهای ظاهری فرهنگ دمکراتیک است. اولین بنیان اساسی فرهنگ دمکراتیک محوریت‌فرد بەصورت بەرسمیت‌شناختن استقلال‌و اصالت فرد است، زیرا فلسفە وجودی شکل‌گیری ساختار سیاسی و حوزە سیاست در اصل گسترش امکان تحقق خواستهای فرد و انسان است، گسترش بهرەمندی، بهروزی و رفاە حیات مادی و معنوی فرد. دومین بنیان اساسی فرهنگ دمکراتیک مربوط به خاستگاه قدرت است، در فرهنگ دمکراتیک منشآء و خاستگاه قدرت حکومت ناشی از مردم است، بەعبارتی دیگر همە افراد جامعە مشروعیت ایفای‌نقش در تعیین سیاست‌های حکومت را دارا هستند. در واقع برابری و اعتقاد بە برابری ماهوی همە انسانها از بنیانهای فرهنگی دمکراسی سیاسی است. البتە کە منظور از برابری یکسان‌پنداری مکانیکی نیست، زیرا همە انسانها از لحاظ کیفیت، شایستگی‌و دستاورد برابر نیستند، بلکە منظور از برابری اعتقاد بە این اصل است، کە هر انسانی تجلیگاە ظهور اصل هستی‌شناختی بەنام "انسان‌بودن" است.

تاثیر فرهنگ‌ ارزشها بر دمکراتیزاسیون در جوامع غیرقابل انکار است، بەطوریکە دمکراسی قبل‌ازاینکە برآیند فرآیند قانون‌گذاری، یا نظام حزبی، تکثراحزاب، انتخابات، تغییر در حکومتها یا..... باشد، مبتنی بر نگرشهای افراد جامعەاست، در واقع این نگرشها افراد جامعە را بە سوی مطالبە آزادی، حکومت‌مسئول و پاسداری از حقوق فردی و مدنی افراد سوق می‌دهد. بەعبارت بهتر می‌توان گفت که دمکراسی ساختاری عینی، یا دستگاهی ظاهری نیست کە بەیکبارە و بدون پشتوانە فرهنگی و معرفتی ایجاد شدە باشد، بلکە وابستە مردم است و محصول تغییر در پارادیمها و الگوهای فرهنگی افراد می‌باشد. تغییرات فرهنگی در جوامع ارزشها و هنجارهای مناسب و قابل تطبیق با مطالبات فرد تحول یافتە ایجاد می‌کند و این تغییرات نیز بەنوبە خود منجر بە تغییر در ساختارهای عینی می‌گردد. خلاصە انکە دمکراسی پیامد نهادی و منطقی تغییرات فرهنگی است، بەطوریکە بدون تغێیرات فرهنگی یعنی تغییر در نگرشها بە نسبت انسان، ارزشها و هنجارها هیچگونە تغییر ساختاری میسر نخواهد بود. بدون پدیدار شدن فرهنگ دمکراتیک، ارزشها و هنجارهای دمکراتیک هیچگونە نظام و حکومت‌دمکراتیکی و درنتیجە جامعەدمکراتیکی شکل‌نخواهد گرفت. تغییر فرهنگی از تلاش برای ایجاد نظم جمعی بە آزادی فردی، از  تلاش برای خلق وحدت و یکپارچگی بە قبول مشروعیت تنوع انسانی منجر بە آزادیهای مدنی و سیاسی میگردند، کە پیامد محتوم آن دمکراسی است.

 

نظام فرهنگ‌سیاسی ایرانی

نظام فرهنگ سیاسی ایرانی در دورە معاصر برآمدە از مختصات فرهنگ‌ سیاسی دورە پهلوی اول است کە بر سە اصل: وحدت و یکپارچگی ملی، سانترالیسم سیاسی و شبەتجدد حکومتی‌ استوار است. بدون‌ تردید مهمترین هدف آن یکسان‌سازی فرهنگی بود کە در طی آن حکومت تلاش می‌کرد، فرد و ملیتهای درون ژیوپلیتیک ایران را رفتەرفتە از علقەها و وابستگیهای ملی خود دور کردە، آنها را آمادە پذیرش ارزشهای فرهنگی جدید نماید کە از طرف حکومت میها و تدارک دیدە شدە بود. این فرآیند در ابتدا از طریق یکسان‌سازی زبانی با بنیان نهادن سیستم آموزش و پرورش نوین پیگیری شد. یکسان‌سازی فرهنگی در واقع نوعی فرهنگ‌پذیری است، بە این معنا فرد طی فرآیندهایی از فرهنگ اصلی خود جداگشتە و فرهنگ دیگری را پذیرفتە تا بر او تحمیل می‌شود.

ناهمگونی فرهنگی و نظام ارزشی در ایران با دمکراسی، نەتنها مانع عمدە شکل‌گیری انسان بە مثابە سوژە بودە کە اساسا همزیستی ارادی و مسالمت‌آمیز را نیز غیرممکن کردە. در واقع تناقضات و تعارضات ارزشها، هنجارها و فرهنگهای موجود در ژیولیتیک ایران بستر چالشها و تقابلات خون‌باری بودە. در واقع تلاش برای گذار از ساختار سنتی سیاسی و اجتماعی بە دلیل فقدان زیرساخت فرهنگی، تقویت و بازتولید مداوم فرهنگ سنتی هموارە مانعی بودە برای ظهور ارزشها و هنجارهای دمکراتیک. سوبژکتیویسم بە مثابە اندیشە و بانی فرهنگ مدرن با محوریت انسان عاقل،بالغ و آزاد کە بستر ظهور حقوق‌مدنی، شهروندمداری، جامعەمدنی و درنتیجە مدرنیزاسیون بودە، هیچ سابقەای در فرهنگ ایران نداشتە، در واقع در نظام فرهنگی ایرانی جایی برای نظام ارزشی و اجتماعی برای بروز تجربەهای دمکراتیک و آزادیهای سیاسی وجود نداشتە و ندارد. نظام فرهنگی ایرانی با مشخصە "خودی" و "غیرخودی"، "ایران‌گرا" و "ایران‌ستیز"، "وطن‌پرست" و "خائن"، "دوست" و "دشمن" بدون تردید بزرگترین مانع برای دمکراتیزاسیون در ایران بودە. انسان بە مثابە سوژە آزاد و مستقل فاقد مشروعیت برای مشارکت در تعیین سرنوشت خویش است. نظام فرهنگ‌سیاسی ایرانی در واقع موجد، گسترانندە و هژمونی‌بخش "بندە"پروری در میان جامعە و "خدایگان" پیشگی در حکومت و در میان حاکمان است. فرهنگ اجبار و تحمیل حاکمیت از طریق مشروعیت برون‌اجتماعی خشونت‌زاست، این در حالی است کە فرهنگ برابری زمینە حکومت و حاکمیت از طریق مشڕوعیت درون‌اجتماعی را فراهم کردە و براساس گفتمان قرارداد اجتماعی، نهادهای اجتماعی و سیاسی برساختەهای فردی هستند، این فرهنگ و عقلانیت در جامعە خشونت‌زاد و بستر همزیستی مسالمت‌آمیز مبتنی بر بەرسمیت‌شناختن تکثر سوژەها در جامعە می‌باشد.

 خصوصیت‌های فرهنگ ایرانی نظیر تمامیت‌خواهی، بی‌اعتمادی، اولویت جمع بر فرد، تضاد با فرد بە مثابە سوژە، انکار هویت‌های مستقل، تحمیل هویت‌های برساختە درطول تاریخ معاصر بدون تردید بزرگترین موانع فرهنگی دمکراتیزاسیون و مستحکم‌ترین پایەهای استبداد و بازتولید استبداد در ایران بودە است. اگر بخواهیم با مختصرترین مفهوم فرهنگ سیاسی ایرانی را تعریف کینم، می‌توان ان را "فرهنگ‌تبعی" نامید. حاکمان فرد و جامعەمطیع می‌خواهند و جامعە نیز خود را مقید بە اطاعت از حاکمیت و حکومت می‌داند، هرگونە مخالفت و زاویە با حکومت یا فرهنگ تبعی جامعە پیامدهایی نظیر ترد، حبس و واکنشهای رادیکال را در مقابل خود خواهد دید.

منبع: روزنامەکردستان شمارە ٨٦١

 

 

لێدوانێک لەسەر پەیماننامەی نوێێ ڕۆژئاوا

 شاهۆ حوسینی

ئەساسەن دەکڕی لەچەند دەلاقەڕا خوێندنەوە بۆ ئەم  دیاردەیە بکرێت: یەکەم ئەوەکە ئەم دیاردەیە کە لەژێر سەڕدێڕی " پەیماننامەی نوێی کۆمەڵایەتی" بڵاو کراوەتە ناشێ وەک پەیماننامە باسی لێوەبرکێت، بەهۆی ئەوەکە پەیماننامە لەخۆگری دوو دیاردەی گرینگە: یەکەم ئەوەکە لێک‌کۆکەرەوەی چەند ڕوانگە و بەرەی جیاوازە، واتە پلۆرالیزمێک کە لایەنەکان، دووهەم ئەوەکە بەرهمی ئیرادە و هەڵوێستی ئازادە، ئەمە لەکاتێک‌دایە کە ڕۆژائوا لەژێر هێژمۆنی چەکداری و سەربازی پەکەکە دایە و هیچ روانگە و لایەنێکی جیاواز مەجالی دەرکەوتن و بوونی نیە، کەوابێ لەم پەیماننامەیەدا هیچ لایەنێک جگە لە پەکەکە بوونی نیە، هەروەها ئەمە حوکمێکە کە لەلایەن سەردکردایەتی پەکەکەوە دراوە و لەخواڕێ پێویستە هەموو ڕەچاوی بکەن و قەبوڵی بکەن. بابەتی تر ئەمەیە کە پەکەکە هیچ باوەڕیکی بە نەتەوەخوازی کوردی نیە وب گرە بەهموو شێوەیەک دژبەرێتی و دژایەتی دەکات. هەربۆیەش ناسنامە و شووناسی کوردستانییەتی لێ سڕیوەتەوە.

کلتوری‌کوردی، کلتوری‌کوردانە

 

(ئانتۆلۆژی‌کلتوری‌کوردی)

شاهۆ حوسێنی

دەشێ ڕوانگە و پێناسەی جیاواز و جۆراوجۆر لە کلتور بکرێت،‌ بەگشتی دەشێ مەبەست لە کلتور هەموو دیاردە ڕواڵەتێکانی‌وجوودی مرۆڤ چێکراو لەسەر بەها و کردە ڕاهێنراوەکان‌بێت. لە توێژینەوە کۆمەڵایەتێکان‌دا کلتور دیاردەی جیاکەرەوەی کۆمەڵگا مرۆییەکانە، لەزانستی ئیتنیک‌ناسی‌دا کلتور دیاردەی لێک‌جیاکەرەوەی نەتەوەکان‌و پێوانەی هەڵسەنگاندنی کلتوری نەتەوەکانە.

بەباوەڕی‌من کلتور بەڵام کۆگشتی ئەزموونی کۆمەڵگا مرۆییەکانە لە ڕەوتی مێژوودا، ئەوەی بەلای منەوە لێرەگرینگە، ئەزموونی زەینی و مەعریفی کۆمەڵگایە، کلتورەکان بەر لە دەرکەوتە ڕواڵەتێکان و فۆڕمی ڕوالەتی ژیانی کۆمەڵایەتی، سیاسی، دەرکەوتەی زەینی و مەعریفی کۆمەڵگەکان و مرۆڤەکانن، بەرهەمی ئەزموون و خەتای ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگا لە رەوتی مێژوودایە. لەهەر چاخێکی مێژووی و ڕەوتی ژیانی کۆمەڵگەدا چما زەین و ئەندێشە تووشی گنخان، داڕزان و دابەزین هات، ئەوا کلتوری کۆمەڵگا بە مانای فۆڕمی زەینی تووشی دابەزین و داڕزان دێت، دژەبەها و دژە نۆڕمەکان بڕەو پەیدا دەکەن و ژیانی ڕواڵەتی کۆمەڵگەکان تووشێ نوشست و داڕزان دەبێت. تاکە کەرەسەی دەرکەوتنی کلتور وەک زەین و ئەندێشەش بێ‌گومان زمانە. کەواتە دەشێ بگوترێ کە کلتور وەک فۆڕمێک ئەندێشە و زەینی مرۆیی لەڕێی زمان مەجالی دەرکەوتن و ژیانی کۆمەڵایەتی پەیدا دەکات و بەدەرکەوتنی وەک دیاردە ڕواڵەتێکان لەناو کۆمەڵگا ئەم پڕۆسەیە کامڵ دەبێت. مرۆڤی بێ‌کلتور شووناسی نیە و دەسکرد و بووکەڵەیە، دەسەڵاتە هێژمۆن و باڵادەستەکان بۆ لەناو بردنی تاک و کۆمەڵگای ئەوی‌تری خۆیان حەول دەدەن لەڕێی پێش‌گرتن بە دەرکەوتنی کلتوری سەربەخۆ بە مانای زەین و ئەندێشەی سەربەخۆ پێش بگرن لە دەرکەوتنی ئەوی‌تر، لەڕێی پێش گرتن بە زمان و سەپاندنی زمانی بێگانە بەسەریان‌دا حەولی لەناو بردنی ڕایەڵی بە ڕواڵەتی بوونی کلتور لەناو کۆمەڵگادا دەگرن و بەم شێوەیە شووناسی کۆمەڵگایەک لەناو دەبن و لە کۆتایی‌دا ئەوی‌لەناو دەچێت ''بوونی" کۆمەلگایەکە.

 

کلتوری‌کوردی

ژیانی کۆچەری‌، شوانکارەیی‌و عەشیرەیی مرۆڤی کورد لە هەناوی خۆی‌دا بەرهەم‌هێنی چەند تایبەت‌مەدنی گرینگە، گرنیگ‌ترین تایبەت‌مەندی ئازادیە، مرۆڤی کۆچەر، گیرۆدەی هیچ سنوورێک نیە، جێ‌گۆڕێکی بەردەوام سنوور وخاک بۆ مرۆڤی کۆچەر بێ‌مانا دەکات، لە هەمان کاتا پلۆرالیزمی عەشیرەییش بەرهەم‌هێنی فرە کلتوری و فرەڕەهەندی کۆمەڵگایەکە کە لەجیهانی ئوستوورەیی‌دا دەژیت. میترائیسم وەک ڕوانگەی ئایینی هێژمۆنی ئەم سەردەمە کۆنە لەسەر بنەماکانی وادە و پەیمان، ڕووناکی، شەڕکەری‌و پاکی بنیادنراوە. ئەم بنەماگەلە بە بایخە پێویستی ژیانی کۆچەری، شوانکارەیی و عەشیرەیین، هەروەها ڕووخانی پێکەوە ژیان لەناو کۆمەڵگایەکی مرۆیی کە وەک عەشیرە پێناسە دەکرێت، ڕایەڵی لێك‌گرێدەرەوی تاکەکان لەناو عەشیرەدا و گەڕانتی پاراستن و دەوامی عەشیرەیە، ئەمانە بنەماکانی کلتوری کوردین لە ڕەوتی مێژوویی خۆی‌دا تا بەر لە دەرکەوتنی یەکگرتوویی سیاسی کە عەشیرەکان لێک‌گرێ‌دەداتەوە و بەم شێوەیە ئیمپڕاتوورییەتی کوردی دەردەکەوێت. میترائیسم بە مانای ئایینی خۆشەویستی، دلۆڤانی و ئەوین ژێرخانەکانی زەینی لێک‌نزیک کردنەوەی تاکەکان، بەردەوامی و مسۆگەرکردنی پێکهاتەی ژیانی کۆمەڵایەتی لە کۆمەڵگای کوردی‌دا بوە. ئەم چاخە دەشێ وەک سەردەمی ئوستوورەیی پێناسە بکرێت. نیشتەجێێ، دەرکەوتنی ئیمپڕاتووریەتی کوردی و لەهەموان گرینگ‌تر دەرکەوتنی ئایینی‌زەردەشت بەرهەم‌هێنی چاخی مێژوویی لە ناو کۆمەڵگای کوردی‌دایە کە ئازایەتی، پاڵەوانی، شەڕکەری و قارەمان‌پەروەری گرینگ‌ترین بنەماکان و کۆڵەکەکانی کۆمەڵگان. گرینگ‌ترین بنەمای ئەندێشەی زەردەشت کە بەرهەم‌هێنی کلتووری ئازادی و ئازادیخوازیە لە کۆمەڵگای کوردی باوەڕی زەردەشت بە ئازاد بوونی مرۆڤ، سەربەخۆبوونی مرۆڤ لە هەڵوێست‌گرتن و موختار بوونی مرۆڤە. ئەندێشە گرینگ‌ترین کەرەسەی مرۆڤە بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرک و کردەکانی. دەشێ بگوترێ کە سێ کۆڵەکەی بنەمایی و سەرەکی کلتووری کوردی لە هەڕەتی دەرکەوتنی چاخی مێژویی بریتین لە ئازادی مرۆڤ، ئەندێشە تەوەرەیی و بەو پێیە متمانە بە عەقڵی مرۆڤ.

 

 

 

کلتووری‌کوردانە

کلتوری کوردانە باسی دەور و نەخشی دیاردە کلتورێکانی ناو کۆمەڵگای کوردی دەکات بۆ سەروەری، سەربەخۆیی و خزمەت بە بەرژەوەندی نەتەوەیی کورد. باسی ئەو بەها و نۆڕمە کوردیانە دەکات کە پاڵنەر، ڕێکخەر و پەرەپێ‌دەری بزاڤی ئازادیخوازانە لە کوردستانن. بێ‌گومان هیچ چاخێکی میژووی نیە کە کورد خەباتی تیا نەکردبێت، حەماسەتی نەخوڵقاندبێت و لەپێناو پاراستنی خودی کوردی لەمەیدانا نەبووبێت.

بەدرێژایی مێژوو ژێئۆپۆلەتیکی کوردستان بۆتە ئامانجی هێرش و مەیدانی شەڕ و تێکهەڵچوونی کورد و هێرش بەران. کوردەکان هەر لەزۆر کۆنەوە بڕیاری‌ژیانی سەربەخۆ ژیانیان داوە و ملکەچی حوکم و دەسەڵاتی هیچ دەسەڵاتێکی دەرەکی نەبوون، دەوڵەت‌شارەکانی وەک هیتانی، میتانی و ئیمپڕاتووریەتی مادی دەشێ وەک نموونە ئاماژەیان پێ‌بکرێت. لەڕاستی‌دا دەشێ بگوترێ کە یەکەم دیاردەی کلتوری کۆمەڵگای کوردی و کلتوری کوردانە ژیانی ئازاد و سەربەخۆیانەیە. یەکێک‌لە مێژوویی‌ترین و ڕوون‌ترین گێڕانەوەی شەڕی‌کورد و هێرش‌بەران لەگێڕانەوەی‌گێزنفۆن‌دا بەرچاو دەکەوێت. خەبات، بەربەرەکانی، ئازادی‌و ئازادیخوازی بەشیکی‌دانەبڕاو لە کلتوری کوردانەیە، دیاردەگەلێکی‌سەمبوولیک بۆ مسۆگەرکردنی شووناسی نەتەوەیی کوردی، پێش‌گرتن بە داگیرکران، بێ‌ناوەرۆک‌کردنی تاکی کورد و داسەپاندنی شووناسی دەسکرد بەسەر کوردا. واتە ئازادی‌خوازی بەمانای پێش‌گرتن بە چوونە ژێر حوکمی داگیرکەر، بنیادنانی حکوم و دەسەڵاتی لۆکاڵی، ئازادی بەمانای پێش‌گرتن بە سنووردارکردنی ویست‌وخوازستی مرۆڤی کورد، ئازایەتی بەمانای پێش‌گرتن بە ملکەچ بوون و ژێرچەپۆکەیی تاک و کۆمەڵگای کوردی لەدرێژایی مێژوودا ئەو بەها و نۆڕمانە بوون کە لەهگەموو دیاردەکانی ژیانی کلتوری و کۆمەڵایەتی کوردا ڕەنگی داوەتەوە.

خەبات لەگوێن شەڕەف، شەڕەف لەگوێن بوون

 

(نەتەوەخوازی کوردی لەگوێن شەڕەف)

شاهۆ حوسینی

شەڕەف نە لەفۆڕمی تێئۆلۆژیکێکی‌دا و نە لەڕوانگەی نەریتی‌دا کە جێگیرکراو و بیندراو لەناو چوارچێوە و فۆڕمی ڕوالەتی‌دایە و لەخۆگری چوارچێوەیەکی پۆزەیتۆویستیە لەسەر ئەساس و بنەمای سامان، بنەماڵە، ڕەچە و ڕەچەڵەک، کە لەفۆڕمی مۆدێڕن‌دا بە تێ‌گەیشتن لەڕێی ناوەرۆکی زەینی، مەعریفی و ئەندیشە بەمانای بەرپرسیارێتی، هەستی خاوەندارێتی‌و پاراستنی‌کەرامەت، کەسایەتی و شووناسی سەربەخۆی تاکی خۆبنیادنەر، خۆسەروەر و سەربەخۆ بۆ داڕشتنی مانا و فام ‌لە خۆ و جیهان، ڕەنگە ژێرخان و شەرعییەتی خەبات، بەربەرەکانی و بەرخۆدانی مرۆڤ بێت. ڕاسان بەدژ هەموو کردەوە و حەول و کۆششێک بۆ بەرگرتن لە دەرکەوتن، پشکووتن و سەرهەڵدانی ئازادی، ڕزگاری و سەربەخۆیی تاک لە بەستێنی بەربەرەکانی و حەول بۆ داپڵۆسین، داماڵین‌و بەتاڵ کردنی تاک لە "خۆ". لێرەڕایە کە پێوەندیەکی قوڵ لەنێوان سوبژە و شەڕەف دەردەکەوێت، لەڕاستی‌دا دەشێ بگوترێ کە سوبژە و شەڕەف ژانووسێکن کە نەبێ‌یەک دەردەکەون و نەبوونیان مسۆگەر دەبێت. مرۆڤێکی کە لە کەسایەتی، کەرامەت و پێگەی خۆی لە جیهان تێ‌دەگات، حەولی خۆبنیادنان، خۆداڕشتن و داڕشتنی جیهان و ژیانی دەدات، لەم ڕەوتەدا شەڕەف بە تێ‌گەیشتن لە"خۆ" دەست پێ‌دەکات و بە حەول بۆ سەربەخۆیی "خۆ" درێژەپەیدا دەکات و بە خەبات و بەربەرەکانی بۆ پێش‌گرتن لە بەئۆبژەگرتنی دەگاتە لووتکە.

 

نەتەوەخوازی لەگوێن شەڕەف

مۆدێڕنیتە کە بەتەوەرەگرتنەوەی تاک لەئەندێشەی دێکارت‌ڕا دەرکەوت لە ئەندێشەی فیشتە و هێگل‌دا دێتەناو چوارچێوەی نەتەوە، واتە ئەگەر تاک بە ئاگایی، فام و لەخۆ تێ‌گەیشتن، شەرعییەتی نەزەری و مەعریفی سەربەخۆیی، ئازادی و ڕزگاری دادەڕێژێت، ئەوا لەدرێژەدا لەڕێی‌گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی، ئاگایانەو ئیرادیانە لەلایەن تاکەکانەوە لەدرێژەی ژیانی کۆمەڵایەتی و بەکۆمەڵ‌دا تاکەکان بنیادی نەتەوە دادەڕێژن، واتە فۆڕمێکی مۆدێڕن لە ئاگایی گشتی، فام‌و لەخۆ تێ‌گەیشتن لە قەوارەی نەتەوەدا دەردەکەوێت، کەسنووربەندیەک لەنێوان بەها، نۆڕم و کلتووری کۆمەڵگاکان دادەڕێژێت و بەم شێوەیە نەتەوە دەردەکەوێت. بەم شێوەیە شەڕەف لە فۆڕم و چوارچێوەی تاک‌ڕا دەگوازرێتەوە ناو نەتەوە، نەتەوەخوازی وەک شەڕەف دەردەکەوێت و شەڕەفی نەتەوەخوازی وەک پێوەرەی بوونێکی سەربەرزانە دەردەکەوێت. لەڕاستی‌دا دەرکەوتنی نەتەوە بەمانای دەرکەوتنی فۆڕمێک بوون، پێکهاتەیەک لە بوون، چوارچێوە و قەوارەیەک لەبوونە وەک بەرهەمی یەکگرتووی، ڕێک‌کەوتن و یەکپارچەیی تاکە جیاوازەکان، هەر بەم جۆرەی سللولەکان، دیاردە ڕواڵەتێکان و بەسي جیاوازەکان بەرهەم‌هێنی تاک بوون، ئەوا تاکەکانیش بەرهەم‌هێنی نەتەوەن. واتە مێتا سوبژەیەک کە لەگەڵ ئەوەدا ئاماژەیەکە بۆ سوبژەکان، لەهەمان کاتیشا ئاماژەیەکە بۆ بوونێکی نوێ و بان‌تر لە سوبژەی تاک، ئەم گواستەنەوە و ئاڵوگۆڕیە هەموو دیاردەکانی تاک، خواستەکان، وێناکان، فام و تێگەیشتنەکانی تاک، بەها، نۆڕم و کلتوورەکانی تاک و یەک لەوان شەڕەف‌و شەڕافەتیش دەگوازێتەوە ناو فۆرماسیونی شووناسی نەتەوە.

دەرکەوتنی نەتەوەخوازی‌کوردی ڕەوتێکی‌سوبژێکتویستانە بوو بەدژ ڕەوتی بەئۆبژەکردن، تواندنەوەو بەرهەم‌هێنانی بوونێکی دەسکرد لە کورد لەناو قەوارە و چوارچێوەی بوونی ئەوی‌تردا، لەڕاستی‌دا ڕێک کەمتر لە دوو دەیە لەپاش شەڕی یەکەمی جیهانی کە بەشێکی بەرچاو لەکوردان لەژێر تەوەژمی فام و ئاگایی ئیسلامی بوونە دەستەچیلەی ئاگری شەڕی نێوان عوسمانی و بەرەی دژبەری، بەبێ ئەوەکە هیچ دەسکەوتێک یان بەرژەوەندیەکی کوردانە و نەتەوەیانە پاڵنەر و ڕێکخەری ئەم پاڵپشتیە بێت، تاکی کورد بە فۆڕمێک لە ئاگایی، فام و تێ‌گەیشتن لەخود دەگات کە دژ بە هەموو ئەو شووناسە، مانا و وێنایانە دەوەستێتەوە کە داگیرکەران لە کوردیان بەرهەم‌هێناو و بەتەمان لەناو ئەو قەوارە و فۆڕمە دەسکردانەدا کرێ‌نشینی بکەن. نەتەوەخوازی جیهانێکی کوردانە بۆ کورد دادەڕێژێت لەسەر ئەساسی شەرعییەتی مافی هەموو مرۆڤێک و نەتەوەیەک بۆ ئازادی، بەرابەری و سەربەخۆیی، هەر بەم جۆرەی ئەم شەرعییەتە بۆتە بنەمای سەربەخۆیی و دەرکەوتنی نەتەوە سەربەخۆکانی‌تر، لەڕاستی‌دا نەتەوەخوازی کوردی تەنیا فامێک، عەقڵانییەتێک، وێنایەکی هاوبەش لەتاکی کورد یان ئایدەیەکی ڕووت بۆ بنیادنانی دەسەڵاتێکی سیاسی نیە، بەڵکە شەڕەف و شەڕافەتێکە بۆ تاک و کۆمەڵگای کوردی بەمانای خەبات و بەربەرەکانی بۆ دەرکەوتنی تاکی کورد وەک کورد و کۆمەڵگای کوردی وەک نەتەوەیەک کە خاوەنی عەقڵانییەت، فام و تێ‌گەیشتنێکی سەربەخۆیانە لەخۆی، ئەوی‌تر و جیهان. نەتوەخوازی کوردی حەولی دەرخستنی بوونێک دەدات بە سێ تایبەت‌مەندی: یەکەمیان جیاواز، بە مانای لە دەرەوەی ئەو سنوورە دەسکردانە و ئەو فۆڕمە دەسکردانەی کە داگیرکەران بۆ کوردیان وەک فۆڕم و قەوارە داڕشتوە. دووهمەیان سەربەخۆیان بە مانای لەدەرەوەی ئیرادە، هێز و دەسەڵاتی زەینی و ڕواڵەتی ئەوی‌تری داگیرکەر. سێهەمیان شەڕافەت‌مەند بە مانای بەرپرسیار، خاوەن هەڵوێست، خاوەندارێتی‌کردن لە "خۆ" وەک تاک و وەک نەتەوە و خەبات و بەربەرەکانی دژ بە هەر داگیرکەر، هێرش‌کەر و پاوانکەرێک.

هونەری‌کوردی، هونەری‌کوردانە

 

(ئانتۆلۆژی هونەری کوردی)

شاهۆ حوسێنی

هونەر هەرجۆرە بزاڤ و جمووجۆڵێکی مرۆیی لەخۆدەگرێ کە زایەڵەی فام، تێگەیشتن، خەیاڵ‌و شهود بێت. لەڕاستی‌دا هونەر بەرهەمێکی کلتووری مرۆڤانەیە کە لێکەوتەی ڕەوتێکی داهێنەرانەیە. لێرە دەشێ لەسەر چەمک‌گەلێکی وەک بزاڤ، داهێنان، کلتوور و مرۆڤانە پێ‌داگرێکی تایبەت‌بکرێ، بەهۆی ئەوەکە هەمووی ئەم چەمک و دەستەواژانە هەڵقوڵاوی پێوەندی نێوان ژینگەی ژیان و مرۆڤە و لەهەمان کاتیشا لێک‌گرێدەرەوی ژینگەی ژیان و مرۆڤە. ژینگە سەرەتا هەستی مرۆڤ دەخرۆشێنێت‌ و سەرگەردانی دەکات، مرۆڤی خرۆشاو و سەرگەردان ئەم خرۆش و سەرگەردانیە لە قالبی مێشک وزەین ئەدات و ئەوەی لەم ڕەوتەدا بەرهەم دێت، دەبێتە هونەر. بێ‌گومان دەوری ژینگەی ژیانی مرۆڤ، دەور و نەخشێکی بنەماییە، مرۆڤ سیگناڵەکان لە ژینگەی ژیانی وەردەگرێت، هارمۆنی ژینگە دەخاتە ناو چوارچیوەی هارموونی دەنگ، ڕەنگ و وشە و بەم شێوەیە هونەرمەند بەرهەم دێت، هونەرمەند دەبێتە ڕایەڵی لێك‌گرێدەرەوەی هارمۆنی ژینگە و هارمۆنی دەنگ، ڕەنگ و وشەکان. هونەر هەرچەند سەرەتا بەرهەمی تێکهاڵانی مرۆڤ و ژینگەیە بەڵام لەگەڵ دەرکەوتنی هونەر مرۆڤ ڕادیکاڵ‌تر، تێگەویشتوانەتر و ژیرانەتر لەگەڵ ژینگەی ژیانی تێکەڵ دەبێتەوە، واتە ژینگەی ژیانی مرۆڤ بەر لەدەرکەوتنی مرۆڤ وێنایەکی کرچ و کاڵە لەناو زەین و ژیانی مرۆڤ‌دا، بەڵام هونەر توخمەکانی وریای، ژیری و وشیاری دەخاتە ناو شێوازی وێناکردنی ژینگە لەلایەن زەینی مرۆڤ و بەم شێوەیە ژینگەیەکی‌تر بەرهەم دێنێت. ئەم ژینگەیە بە پێچەوانەی ژینگەی پێش هونەر کە ژینگەیەکی گشتیە و ڕەنگدانەوەی لەناو هەموو مرۆڤەکان‌دا وەک یەکە، دەبێتە ژینگەیەکی تایبەت و سنووربەندیەکی کلتووری و وێنایی جیاواز لەناو مرۆڤەکان‌دا دەردەخات.

 

 

هونەری‌کوردی

کوردی لەناو دەستەواژەی "هونەری کوردی"دا بەر لەوکە ئاماژە و هێمایەکی لەخۆگری دیاردە ڕواڵەتێکان ‌بێت، دیاردەیەکی زەینی و شووناسخوازانەیە، بە مانای ئەو نۆڕم، بەها و کلتوورەی کە وەک دەرکەوتە بەرهەمی تێکەڵاوی مرۆڤ و ژینگەی ژیانی لۆکاڵی خۆیەتی لەلایەک و لەلایەکی‌تر بەرهەمی فام، تێگەیشتن و شرۆڤەی سەربەخۆیانەی خۆیەتی لە دیاردە و دەرکەوتەکانی ژینگەی ژیانی. دەشێ بگوترێ لێرە "خود" هەم بۆ مرۆڤ ڕەچاو دەکرێت هەم بۆ ژینگە، واتە ئاماژە هەم بە سەربەخۆبوونی مرۆڤە و هەم تایبەت‌بوونی ژینگەی مرۆڤی سووژە، ئەمە ئاماژەیەکە بە تێکهاڵاوێکی زەینی و ڕواڵەتی مرۆڤ و ژینگە، بەجۆرێ کە مرۆڤ وەک دەرکەوتە بەرهەمی ئەم ژینەگەیە بێت و ئەم ژینگەیەش لەلایەن ئەم مرۆڤەوە سەرلەنوێ بکرێتەوە، فام بکرێتەوە و شووناسی پێ‌ببەخشرێتەوە. کوردی لێرە چەمک و دەستەواژەیەکی ڕادیکاڵە. لەڕواڵەت، فۆڕم و پێکهاتە دەرەکێکان ڕەخساوە، ڕەها و ڕزگار بوە، بۆتە خاوەنی جیهانێکی زەینی و مەعریفی سەربەخۆ، خاوەنی سنووربەندی زەینی و گوتاری لەگەڵ ئەوی‌تری بێگانە. هونەری کوردی زایەڵەی هەموو دیاردە ڕواڵەتێکانی ژینگەی کوردستانە کە هەستی مرۆڤی کوردستانی خرۆشاندوە و لەهێڵەگی زەین و ڕوحی تاکی کورد دراوە، فۆڕم، نۆڕم، هارمۆنی و مێلۆدی پێ‌بەخشراوە و بۆتە نەخشە و جوغرافیای شووناسی تاکی کورد. دەشێ بگوترێ کە چما سەرەتا تێکەڵاوی هەستی مرۆڤی‌کورد لەگەڵ ژینگە بەرهەم‌هێنی هونەری کوردیە، لە ئاستێکی‌تردا و لە درێژەدا هونەری کوردی داڕێژەری فۆڕمێکی پوختە‌تری مرۆڤی کوردیە، واتە سەیروورەت و بەردەوامی بەرهەم‌هاتنەوەی مرۆڤی کوردی دەڕەخسێنێت. کەواتە دەشێ بگوترێ کە هونەری کوردی خوڵقێنەرە، داهێنەرە، داڕێژەرە و ڕێکخەڕە. تاکی کورد دەخوڵقێنێت، زەینی کوردی دادەهێنێت، کلتووری کوردی دادەڕێژێت و تاکی کورد و ژینگەی کوردی ڕێکدەخات.

 

هونەری‌کوردانە

هونەری کوردی ژێرخانە و بەرهەم‌هێنی تاکی کوردە، واتە فۆڕماسیونی وێنایی، فامی و تێگەیشتووی تاکی کوردی دادەڕێژێت، لەئاستێکی بان‌تر تاکی کورد کە دەکەوێتە ژێر هەڕەشە و مەترسی داگیرکران، داپڵۆسان، تواندنەوە و لەناوچوون، پێویستی بە چەکێکی ناوەرۆکی هەیە بۆ بەربەرەکانی، بۆ پشکواندنی هەستی دەروەست بوون بە جیهانێک و بەرپرسیار بوون لەحاند ئەم جیهانە، ڕێک لێرەدایە کە ئەم هونەرەی تاکی کوردی خوڵقاندوە دەبێتە ئەم پاڵنەرە بۆ بەرخۆدان. لێرەدایە هونەر ڕەنگی نەتەوەیی بەخۆوە دەگرێت، ڕەنگی شۆڕش‌و ڕاسان بەخۆوە دەگرێت، دەبێتە پاڵنەر و بەرهەم‌هێنی شۆڕش. هەستی شۆڕش دەخرۆشێنێت، هەستی شۆڕش دەپشکوێنێت و ئەم هەست و خرۆشە لە هێلەگی عەقڵ و زەینی کوردی دەدات و زەینی شۆڕشی کوردانە دەخوڵقێنێت. شۆڕشەکان بەر لە گوتار و ئەندێشە پێویستیان بە هونەری شۆڕشگێرانە هەیە، هونەرێکی ڕەسەن و لۆکاڵی، وەک هاندەر و پاڵنەر، ڕێکخەڕ و گرداری تاک، ئینجا ئەندێشە و گوتاری شۆڕش دەخوڵقێت، گوتار و ئەندێشەیەکی ڕەسەن و ڵۆکاڵی. هونەری کوردانە زایەڵەی زەروورەتی قەیرانی نەتەوەیی کۆمەڵگای کوردیە، هەر ئەو چەمک و دەستەواژانەی لەبەستێنی تایبەتی خۆی‌دا مانا و وێنای نوێ بەخۆوە دەگرن.  عەشق، گوڵ، دڕک، کوێستان، شاخ، بەندەن، لالە، مێلاقە، ڕۆباڕ، نازدارحەیران، هەتیو حەیران لە چەمک و دەستەواژە عاشقانەکانی ناو هوونەری کوردی‌ڕا هەڵدەفڕن بۆ ناو عەشقی نیشتمان لەناو هونەری کوردانەڕا، نازادرحەیران ئەو کیژە ڕەزا سووکەیە کە هەتیو حەیرانەکەی دڵێکی لەگرەوی عەشقی نیشتمان دایەو دڵێکی لەگروی خەج‌و خاتووزین‌دا، لالە و مێلاقە هەم هێمای عەشقێکی کوردانە، شەڕافەتمەندانە، وەفادارانە‌و پاکە، هەمیش هێمای شەهیدێکی لەخوێن‌گەوزاو و بەمراد نەگیشتوو.

 

هونەری تێگەیەنەر و بەرگر

هونەری کوردی هونەری تێگەیەنەرە، تێگەیشتن بەمەبەستی بەرگرتن بە بێگانە بوونی مرۆڤ. بەباوەڕی هێگل بێگانە بوون بە مانای تێنەگەیشتن لەو واقعیەتەیە کە هیچ‌شتێک جگە لە زەین بوونی نیە، واتە کە تۆ لەزەین نەگەیشتی خاوەنی زەین نی و کە نەبویە خاوەن زەین تۆ لەخۆبێگانەی و بوونێکی سەربەخۆ و کۆمەڵگایەکی سەربەخۆ و نەتەوەیەکی سەربەخۆ نی و دەبی بە کۆیلەی ئەو زەینانەی کە دات‌دەڕێژن. کەوابێ هونەر کوردی و کوردانە تێگەیەنەرن لە سوژە بوون وەک تاک و سووژە بوون وەک نەتەوە، هێگل لەنێوان تێگەیشتن و زەین پێوەندێکی نزیک دەبینێت، لەڕێی تێگەیشتن مرۆڤ لەبوونی زەین ئاگا دەبێت. کەوابێ هونەری کوردی و کوردانە سەرەتا لە مرۆڤ بوونت وەک کورد ئاگا دەکات لەڕێی ئاگا بوون بە بوونی زەینێکی کوردی و لە ئاستێکی بان‌تر لە نەتەوە بوونت و شووناسی کوردانەت ئاگا دەکات دەکات لەڕێی ئاگا بوون بە بوونی زەینێکی نەتەوەیی بەرهەم هاتوو لە ئاگایی ئەو تاکانەی کە خۆیان لە کورد بوون هاوتەریب و هاوشێوەی تۆ دەزانن و دەبینن. لێرەدا هەم ئەرکی گرداری دەگێڕێت، واتە تاکی کورد وەک سوژە لێک کۆدەکاتەوە و نەتەوەی کورد بنیاد دەنێت، هەمیش بەرگرە، بەرگرە لە کۆیلە بوون و بە کۆیلەگرتنی کورد وەک نەتەوە لەڕێی ئاگا بوون بە زەینی نەتەوەیی کوردی.

سەرچاوە: هونەری ‌کوردی، هونەری‌ کوردانە (ئانتۆلۆژی هونەری کوردی) – ماڵپەڕی فەرمیی ماملێ (mamle.net)