بۆچی کورد لە سایکس – پیکۆدا جارێکی‌تر پارچە کراوە

شاهۆ حوسێنی

سەرەتا: 

رەنگە هەتا ئەمرۆ زۆر بابەت و نووسراوە لەسەر دەور و رۆڵی سایکس-پیکۆ و نەخشی بریتانیا و فەرانسا له پارچە پارچە بوونی کورد نووسراوە، تایبەتمەندی ولاوازی گشتی ئەو نووسراوە و بەرهەمانە تاک رەهەندی بوونیانە و هەموو پێ داگرن لە زوڵم و غەدرێکی کە زلهێزەکان لە کوردیان کردوە، بەڵام هیچ نووسراوەیەک بە جەسارەتەوە باسی لەوە نەکردوە کە چ کردوە و کردارێک لە کۆردەکان دیترا کە زلهێزەکان کوردستانیان وەک ئیمپراتوری عوسمانی بە فەرمی پارچە پارچە کرد، هەرچەند کورد پێشتر پارچە پارچە ببو و مێژووی لێک‌دابرانی کورد دەگەرێتەوە بۆ زۆر کونتر. بێ گومان تەنیا وێک چووی کورد و عوسمانی پارچە پارچە بوونی نیە، بەڵکە کردار و کردوەیەک لە کوردەکان دیترا کە زلهێزەکانی لە کوردەکان بە رق دابرد.

پرسیاری سەرەکی ئەو وتارە ئەوەیە کە : بۆچی زلهێزەکان کوردیان لەناو ئەو وڵاتانەدا کە لە پارچە پارچە بوونی عوسمانی بەدی هاتن بڵاو کردەوە؟

کورد و شەری یەکەمی جیهانی:

شەری یەکەمی جیهانی لە مانگی ئەگوستی ساڵی ١٩١٤ سەری هەڵدا و لە ماوەیەکی کەم‌دا زۆر وڵات و ناوچەی جیهانی لەخۆ گرت، شەرێک کە لەودا چوار ئیمپراتوری لەناو چوون، ئیمپراتوری ئاڵمان لەناو چوو و کۆماری ئاڵمان بوو بە جێگرەوەی، ئیمپراتۆری ئۆتریش-مەجارستان لەناو چوو، ئیمپراتوری تێزارەکانی رووسیەش رووخا و بۆلشوویکەکان بە دەسەڵات گەیشتن و هەرەوەها ئیمپراتۆری عوسمانیش لێک بڵاو وبەشی‌هەرە زۆری ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی کەوتنە ژێر کۆنترۆڵی بریتانیا و فەرانسا، هەر پارچەیەی بوو بە حکوومەتێکی تازه به شووناسی عەرەبی. لەو ناوەدا کورد کە بەر لە شەری یەکەمی جیهانی جارێک لە نێوان ئێران و عوسمانی‌دا دابەش ببوو، ئەمجارە دوو پارچەی تریشی لێ بۆوە و بوە چوار بەش، بەڵام ئەوە حاشا هەڵنەگرە کە کورد هەر لە پاش رووخانی دەسەڵاتی میدێکان هیچ کات یەکپارچە و یەکگرتوو نەبوو، بەڵکە  لە نێوان خێڵ و عەشیرەتە جیاوازەکان‌دا دابەش ببوو، بە جۆرێ کە هیچ  هۆکارێکی عەینی و زەینی نەیتوانی ئەو خێڵ و عەشێرەتانە لێک نزیک بکاتەوە، لێکیان گرێ بدات و یەک‌پارچەیان بکات لە چوارچێوەی شووناسێکی نەتەوەیی‌دا بە ناوی کورد.

ئیمپراتوری عوسمانی لەماوەی شەش سەدە، دەسەڵاتێکی مەترسیدار و زۆر جار هێژمۆن لەناو جەرگەی ئوروپا دابوو کە خۆیان وەک شووناسێکی مەسیحی پێناسە دەکرد، دەسەڵاتێک بە شووناس و ئینتیمای ئایینی کە خۆیان بە خەلیفە و جێگرەوەی پێغەمبەر دەزانی و بەلای خۆیانەوەشەرعییەتی ئایینیان هەبوو بۆ شەر و غەزا لەگەڵ کافرەکان واتە مەسیحێکان، بۆیە بە درێژایی مێژوو ئاوات و گەڵاڵەی ئوروپێکان لەناو بردنی ئەو شووناس ئایینێ و دوور کردنەوەی بوو کە ببوە جیرانیان، ئارەزوویەک کە لە شەری یەکەمی جیهانی بۆ ئوروپیکان هاتە دی، ئەفسەران و مەئموورانی دەزگا هەواڵگرێکانی ئوروپی هەرلەزۆوە و زۆر بەر لە شەری یەکەمی جیهانی لەناوچەکە خەریکی توێژینەوە لە دانیشتوانی ناوچەکە و دۆزینەوە هاوپەیمان و لایەنگر بوون، لەو ناوەدا ئەوان توانیبویان لەگەڵ بنەماڵەی مەلیک حوسێن حاکمی حیجاز رێک‌بکەون کە ئەگەر ئەوان لەگەڵ عوسمانی بکەونە شەر و بەربەرەکانی، ئەوا بریتانیا پشتیوانی دەکات لە پێکهاتنی حکوومەتیکی عەرەبی سەربەخۆ، ئەگەر چی مەلیک حوسێن خەونی بە ئیمپراتورێکی ئیسلامی گەور بە پێتەختی مەککەوە دەدیت کە هەموو ناوچە عەرەب نشینەکانی رۆژهەڵاتی ناوین لەخۆبگرێ، بەڵام بریتانیا ئەو خەونەی مەلیک حوسێنی وەدی نەهێنا و ئەو ناوچانەی کە پێشتر لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی دابوون دابەش کران بەسەر چەند حکوومەتی عەرەبی، بەڵام بۆ بەشی هەرە زۆریان هەر لە بنەماڵەی مەلیک حوسین پاشای بۆ دانان، ئوروپێکان لە رۆژهەڵاتی ناوین توانیبویان دۆست و لایەنگرێکی باش کە مەلیک حوسێن بوو ببینەوە، مەلیک حوسین بۆوان لە چەند بواردا گرینگ بوو، یەکەم ئەوەکه عەرەبی موسڵمان بوو. دوهەم ئەوەکە حاکمی حیجاز و لەروانگەی موسڵمانان خزمەتگوزاری دوو حەرەمی شەریفی مەککە و مەدینە بوو، سێهەم ئەوەکە ژێئۆلەتیکی عەرەبستان یەکجار دوور بوو لە سنوورەکانی ئورووپا، کەوابێ هەم زۆر بە ئاسانی دەتوانن ژێئۆپۆلەتیکی خەلافەتی ئیسلامی لە جیرانەتی ئورووپاوە راگوێزن بۆ عەرەبستان و هەم ئەوەیکە ئەوان بە هۆی عەرەب بوون لە لای موسڵمانان رەواییان زیاترە، کەوابێ هیچ کێشەیەک ساز ناکات. لە کاتێک دا کە عەرەبەکانی رۆژهەڵاتی ناوین خەریکی رێککەوتن لەگەڵ بریتانیا و فەرانسا بوون بۆ بەدی هێنانی دەسەڵاتێکی ئیسلامی – عەرەبی، بەداخەوە کورد خەریکی پشتیوانی کردن لە دەسەڵاتی نەخۆش و لەحاڵی تێکقرمانی عوسمانی دابوو. کۆمەڵگای کوردی بە گشتی لەو سەردەمەدا کۆمەڵگایەکی ئایینی و ئیسلامی بوو، کۆمەڵگای کوردی لەگەڵ ئەوەدا کەمترین عیلاقەی بە کورد بوون و ساز کردنی پێوەندی نەتەوەیی نیشان‌ دەدا، زۆرترین نیشان و عیلاقەی ئایینی لە خۆی نیشان دەدا، ئەگەر لە دەرباری هەر پاشایەکی فارس و تورک بە دەیان و سەدان شاعیر بوونیان هەبوو کە پارێزەری زمان و کلتوری نەتەوەیی بوون، ئەوا لە هەر دیوەخان و لەناو هەر خێڵ و عەشیرەیەکی کوردا چەندین مەلا و شێخ لە ناز و نێعمەت دا دەژیان، ئەوە سیمای راستەقینەی کلتووری کوردی بوو لەو سەردەمدا، هەر ئەو شووناس و هەستەش کە بەتاڵەو دوورە لە هەر جۆرە شعور و عەقڵییەتێکی بەرژەوەندی خوازانە، کورد رادێکێشت بۆ پشتیوانی کردن لە حکوومەتی موسڵمانی خەلیفەکانی عوسمانی کە لەو پەری نەزاری و بێ حاڵی خۆیدا دوایین هەناسەکانی خۆی هەڵدەکێشا، دیارە ئەگەر عەرەبەکان خەریکی رێککەوتن و نزیکایەتی لەگەڵ ئوروپێکان بوون ئەوا بۆ وێنە لە مەهاباد، پیاوماقوڵان و شێخ و مەلاکان بە شانازێوە خەڵکیان هان دەدا بە کۆڵەوەژ و شەنە بچنە غەزای کافران و ئەو کاتەی کەلەسەری کۆنسوڵی رووس لە مەهاباد لە ژێر پێ مناڵان کایەی پێ دەکرا و پیاوماقوڵانی مەهابادی ئافەرین و بارەقەڵایان دەکێشا بۆ ئەو کردوە دزێوە، نەیان دەزانی کە زلهێزەکان خەریکن چ چارەنووسێکی تاڵ و ئاڵۆز بۆ کورد دادەرێژن. کە وابێ وێک چوویەکی گرینگی کورد عووسمانێکان کە کوردی وەک عوسمانی لێک بڵاو کرد شووناس و ئینتیمای ئایینی- ئیسلامی بوو.

ئاکام:

گومان لەوە دانێ کە خوێندنەوەی سایکس-پیکۆ وەک دەرکەوتەیەکی سیاسی بەبێ لەبەر چاو گرتنی دەور و کرداری کۆمەڵگای کوردەواری خویندنەوەیەکی یەک رەهەندی دەبێت و ناتوانێ تیشک بخاتە هەموو کەلێن و سووچەکانی ئەو دەرکەوتەیە، بۆ وەیکە لە ژێر تیشک و رووناکایی شرۆڤەیەکی هەمە لایەنە بتوانین دەرس لە رابردوو وەربگرین و گەڵاڵەی گونجاو و بەرۆژ بۆ ئەمرۆ و داهاتوو دابرێژێن، خۆ بواردن لە هەر جۆرە  رەخنەگرتنێک لە خۆ، خۆمەحاکمە کردنێک و خۆ بە توانبار زانێنێک، نیشانی داوە کە تەنیا و تەنیا لە دژی بەرژەوەندێکانی خۆمان دایە، سایکس-پیکۆ وەک دەرکەوتیەک بەر لە هەموو کەس و هەموو لایەنێک ئێمەی کوردی تیا خەتابارە و بەرهەمی لێک بڵاوی، شپرزەیی و بێ ستراتژی بوونی ئێمەی کورد بوو بە هەر هۆکارێک.

فرهنگ چندپاره سیاسی و تاثیر آن بر روند دمکراتیزاسیون (بررسی موردی ایران بعد از انقلاب)

شاهو حسینی:

مقدمه:

فرهنگ ‌سیاسی«Political culture» دربرگیرنده مجموعه‌ای از نگرش‌ها، باورها و احساسات اکثریت جامعه نسبت به سیاست و حکومت است. به عبارتی دیگر فرهنگ سیاسی شامل اعتقادات جامعه نسبت به مبانی نظری و رفتار نظام سیاسی و نشان‌دهنده درک ذهنی جامعه از ابعاد سیاست است. بدون تردید فرهنگ سیاسی برآمده از خرد و اندیشه در هر جامعه‌ای، از عوامل مهم و اساسی شکل دهنده به‌کنش و رفتارهای‌سیاسی افراد جامعه است. زیرا فرهنگ سیاسی با شکل‌دادن به ارزش‌ها و الگوهای مطلوب جامعه، رفتارو کنش‌های افراد به عنوان بازیگران اصلی جامعه را کنترل و هدایت می‌کند. شناخت فرهنگ سیاسی هر جامعه‌ای محصول ‌فرایند تاریخی - اجتماعی و متاثر از موقعیت جغرافیایی است، به همین دلیل فرهنگ سیاسی هر جامعه ضمن اینکه از پیچید گی خاصی برخوردار است، خصوصیات خاصی نیز نسبت به دیگر جوامع به خود می‌گیرد. فرهنگ سیاسی در هرجامعه‌ای از طریق ارزشها، هنجارها و اعتقادات منجر به وحدت رویه و در نتیجه شکل‌گیری کنش سیاسی واحدی می‌شود و چنانچه در جامعه‌ای فرهنگهای سیاسی متعارضی وجود داشته باشد، این تعارض منجر به تعارض رویه‌ها خواهد شد و درنهایت تاثیر منفی بر فرایند توسعه می‌گذارد.

سطوح بررسی فرهنگ سیاسی:

بررسی فرهنگ سیاسی معمولا می‌تواند در جوامع توسعه نیافته در دو سطح‌مورد بررسی قرار بگیرد.

سطح اول:

بررسی فرهنگ سیاسی حاکمیت است، درهرعصری طبقات حاکم ساختارهای عینی خود را ازلی و ابدی مینمایند و درصدد تثبیت ‌و تحکیم فرهنگ سیاسی خود برای تداوم و تثبیت حاکمیت خویش می‌باشند، بنابراین‌در چنین حکومتهایی مجموعه‌ای از ارزشها، هنجارها و ایستارها بوسیله حاکمیت خلق و درراستای شکل‌دادن به جامعه‌ای مطیع بر جامعه تحمیل می‌گردند. معمولا هم مشروعیت و تداوم اقتدار حکومت در چنین جوامعی بستگی به پذیرش فرهنگ سیاسی حاکمیت از طرف جامعه دارد.

سطح دوم:

بررسی فرهنگ سیاسی جامعه است، در جوامع توسعه نیافته تا زمانیکه فرهنگ سیاسی حکومتی با ارزشها، ایستارها و هنجارهای جامعه در تقابل نباشد و جامعه از آن پیروی کنند، نوعی وحدت رویه و ثبات بر جامعه و حکومت حاکم است، زیرا ثبات سیاسی جوامعه محصول تعامل و هماهنگی میان فرهنگ سیاسی و نظام سیاسی است. اما زمانیکه میان فرهنگ سیاسی حاکم و فرهنگ سیاسی جامعه گسلی شکل بگیرد و مردم با فرهنگ سیاسی حاکم دچار تعارض شوند، به سوی تقابل با هژمونی فرهنگ سیاسی حاکم حرکت خواهند کرد و شروع به خلق فرهنگ سیاسی متعارض با حاکمیت خواهند کرد و این سرآغاز تغییر و حرکت به سوی تغییر خواهد بود.

فرهنگ چندپاره سیاسی در ایران ماهیت استبدادی حکومت در طول تاریخ سیاسی ایران و ظهور حکومت‌های فرد محور، منجر به شکل‌گیری حکومتهایی پاتریمونیال در ایران گردید، حکومتهایی که صدر طبقات اجتماعی، قانون، سیاست و .... مبتنی بر انحصار حکومت با مشخصه‌های مالکیت، اقتدار نظامی و دیوانی شدید بودند و این با تکثرات گوناگون موجود در جامعه ایران در تعارض بود. بدون تردید ایران کشوری با تنوع فرهنگی است که در دوره پهلوی بجای تلاش برای پرورش فرهنگ ملی با استفاده از فرهنگ‌های متنوع داخلی، با هژمون کردن ارزشها و ایستارهای حکومتی در جهت استحاله و از میان برداشتن سایر فرهنگها گام برداشته شد، به همین دلیل گسلهای منازعه فعال‌گوناگونی در جامعه شکل گرفت و حول محور هر کدام از گسلها یک فرهنگ سیاسی خاصی شکل گرفت، اما در نهایت در کنار عوامل مختلفی که منجر به تغییر نظام سیاسی و شکل‌گیری انقلاب در سال ١٣٥٧ در ایران گردید، هژمون شدن فرهنگ سیاسی متعارض با فرهنگ سیاسی حکومت و شکل‌گیری وحدت رویه حول گفتمانی مشخص با مرکزیت دال دمکراسی در جامعه منجر به تغییر رژیم سیاسی گردید. اگر چه صبغه مذهبی این گفتمان در شهرهاو مناطق پیرامونی کلانشهرها غلیظ‌تر بود، اما این فرهنگ سیاسی رنگین کمانی از مطالبات اتنیکی، طبقاتی، دینی و سیاسی بود. انتظار می‌رفت نظام جدید سیاسی با توجه به ویژگیهای خاص ایران رویه‌های دمکراتیک جهت همگرازایی و واگرازدایی درپیش بگیرد، اما قبضه خونبار و خشن قدرت توسط نگرشی خاص از انقلابیون منجر به شکل‌گیری استبدادی دینی با ویژگی پاتریمونیال، در ظاهری جدید گردید. بنابراین با روی کار آمدن جمهوری اسلامی نه تنها هیچ کدام از مطالبات اقشار و طبقات اجتماعی برآورده نشد، که گسلهای منازعه جدیدتری نیز در جامعه شکل‌گرفت، می‌توان گفت که جامعه ایران به دلیل تنوع اتنیکی و به تبع آن فرهنگی در دوره جمهوری اسلامی به کلکسیونی از گسلهای منازعه تبدیل شد، که حول هر کدام از این گسلها ارزشها و ایستارهایی در تقابل با ارزشها و ایستارهای حاکمیت شکل گرفت. در سویی گسل منازعه اتنیکی قرار دارد که حول آن، ناسیونالیسم کرد، ترک و عرب قرار دارد، در سویی دیگر، گسل منازعه دین قرار دارد، که حول آن ادیان مسیحیت، بهائیت، تسنن و دیگر ادیان قرار دارند، در سویی دیگر گسل منازعه ایدئولوژیک میان لیبرالیسم و سوسیالیم قراردارد و در سویی دیگر گسل منازعه میان اندیشه‌های رفرمیستی و انقلابی فعال است. اما تا کنون تقابل و تعارض فرهنگهای متعارض با حاکمیت منتهی به نتیجه نشده‌و چشم‌انداز رسیدن به افقی روشن نیز با این رویه روشن نیست، نگاهی به تحول و گذارهای دمکراتیک در کشورهای گوناگون و موفقیت روند دمکراتیزاسیون در جوامع گوناگون موئید این واقعیت است، که تا زمانیکه یک گفتمان واحد با مرکزیت دال دمکراسی در جامعه شکل نگیرد و همه گروههای جامعه حول آن به وحدت نرسند، فرایند دمکراتیزاسیون و رسیدن به حقوق‌و مطالبات عملا غیر ممکن است. بە عبارتی بهتر اگر چه اکنون در جامعه ایران شاهد بحرانهای اقتصادی و سیاسی هستیم، اما بحرانهای اقتصادی و اداری-سیاسی منجر بە تغییر در فرماسیون ساختار اقتدارگرای قدرت نخواهد شد، بلکە عامل اصلی فروپاشی نظم اجتماعی، بحران مشروعیت است کە بە هویت و همبستگی اجتماعی مربوط میشود، و زمانی بحران مشروعیت منجر به فروپاشی نظم اجتماعی میگردد که جمع خود را درهویتی جدید و مشترک اجتماعی همبسته کند و تلاش کند برای از بین بردن ساخت و منطق سلطه، چیزی که در جامعه امروز ایران غایب است، به همین دلیل فروپاشی نظم اجتماعی موجود افق روشنی ندارد تا زمانیکه هویتی مشترک‌و جدید خارج از چارچوب هویت تحمیل شده حکومتی منجر به همبستگی اجتماعی گردد نتیجه: فرآیند کنش خردمندانە انسان در هر زمانی با پیروی از فرهنگ سیاسی مطلوب خود از طریق جنبشی درونی، پوستە جهان شیئ شدە و فورماسیون فرهنگ سیاسی حاکم را درهم میشکند. و از درون خرابەهای آن جهان، جهان دیگری سربرمی آورد. اگرچه درهر عصری طبقات حاکم فرهنگ سیاسی خود را ازلی و ابدی مینمایند، اما این ساختارها پوستەای بیش نیستند، زیرا درزیر آنها کنش خردمندانە انسانی جاری است بە عنوان مادە اصلی تشکیل دهندە کل پدیدهای اجتماعی، بنابراین تاریخ جوامع، عرصە کنش خردمندانە، مبارزە و تخریب متوالی ساختارهاست. بدون تردید فاصلە، شیوە و نتیجە پوست اندازی هر اجتماعی و ظهور فورماسیون جدید بە فرهنگ سیاسی، شدت، وسعت و اثربخشی جنبش خردمندانە جاری در زیر پوستە ساختارهای عینی حاکم بستگی دارد.