ئانتۆلۆژی کوردایەتی و کورد بوون

"لە پێوەندی سوژە-ئۆبژە ڕا بەرەو پێوەندی سوژە-سوژە 
"

شاهۆ حوسێنی

بەدرێژایی مێژوو دژ کردوەی جواروجۆر بەدژ دەسەڵاتی ناوەندی(ئەو دەسەڵاتە ناوەندیەی کە کۆرگێری سووژەی ناوەندە)، لە لایەن گەلان و یەک لەوان کورد و کۆر و کۆمەڵە ناڕازێکان لە عێراق و هەموو ئەو وڵاتانەی کوردیان تیا پارچە کراوە لەئارادا بوە بۆ گۆرینی فۆرماسیون و پێکهاتەی گوتاری ناوەند- پەراوێز. گوتاری ناوەند- پەراوێز ئەو گوتارە هێژمۆن و پاوانخوازانەیەی کە وزەی هزری و مەعیریفی بۆ ناوەند هەم وەک خاوەنی دەسەڵاتی رواڵەتی و هەم خاوەنی گوتاری زاڵ ڕەخساندوە بۆ پاکاوتە کردن، پاوان کردن و سڕینەوەی پەراوێز وەک ئەوی ترێکی بێگانە و لە ڕیشە بێگانە کردنی. ناوەند-پەراوێز لەراستی‌دا گوتارێکە کە لە دەوری دالی ناوەندی زۆرینە-کەمێنە داڕێژراوە، زۆرینە وەک ناوەند و دەقی بوون، دەسەڵات، هێژمۆنی و کەمینە وەک پەراوێزی بوون و دەسەڵات. ناوەند وەک سوبژەی تاقانە، خۆبنیادنەر و خۆو ئەوی تر پێناسەکەر و کەمینە وەک ئۆبژە، پیناسە کراو، داڕێژڕاوی سوبژە و ملکەچ، ئەگەر پارادایمی هێژمۆن و زاڵ لە بەشی هەرە زۆری دەسەڵاتەکانی عێراق‌دا لە سەردەمی پاشایەتی‌ڕا هەتا دەسەڵاتەکەی سەددام حوسێن گوتاری عێراقی بوە بەناوەندێتی عەرەب(عەرەب هەم بەمانای ئیتنیک و هەم بەمانای کلتوور، زمان و ئەندێشەی زاڵ)،  ئەوا لە سەردەمی ئێستا و لەعێراقی پەسا سەددام کە  شیعە وەک کلتوور،ئایین و ئایدۆلۆژی بەرهەم هاتووی سیاسی-ئایینی زاڵە، هەمیسان بە ناوەندێتی عەرەب کە لەودا ناوەند وەک سوژەیەکی هێژمۆن، خەریکە پەراوێز دادەبەزێنتە ئاستی ئۆبژەیەکی دەسکرد، واتە پێوەندی و فۆرماسیونێکی سوژە-ئۆبژەی کە پێشتر خوڵقاوە، خەریکە دووپات و بەردەوام دەکاتەوە، پەراویزیش بەردەوام و بەشێوە گەلی جواروجۆر خەریکی گۆرینی ئەو موعادلەیە بۆ مسۆگەر کردنی جیا سوژەیی، واتە ساز کردنی پێوەندی و فۆرماسیونی سوژە-سوژە. بەڵام لەهەمان فۆرماسیونی عەقڵی ناوەند-پەراوێز دا، ئەوە لەکاتێک دایە کە گوتاری ناوەند- پەراوێز و پێوەندی سوژە-ئۆبژە نەک لە پێوەندی نێوان نەتەوەکان، کە لەپێوەندی نێوان ئایدۆلۆژێکان، ئایینەکان، هزرەکان و .... هتددا رەوتێکی بەردەوامی مێژووییە و حەول بۆ گۆرینی ئەو پێوەندیەش هەر بەردەوام و مێژووئیە، بەجۆرێ کە هەر سوژەیەک ئەوی تر دادەبەزێنێتە ئاستی ئۆبژە و لەنەهایەتیش دا خۆی دادەبەزێندرێتە ئاستی ئۆبژە، واتە مێژووی سیاسی-کۆمەڵایەتی عێراق دەشێ بگوترێت کە مێژووی ئاڵوگۆری و بەردەوامی گەڕیانی سوژە-ئۆبژەیە.

ئەوەی ڕاستی بێت، ئەو بەستێنە کلتووریە و ئەو دەلاقە هزریە پێویستە بگوردرێت و کورد وەک نەتەوەیەک لە دەلاقەی کلتوور و بەستێنی هزری سوژە-سوژە ڕا نەک زۆرینە-کەمینە یان ناوەند-پەراوێزرا، جۆری پێناسەکان و پێوەندیکان لەناو تاک و کۆمەڵەگادا دابڕێژێتەوە، خاوەن ماف بوون وەک تاک و کۆمەڵگا و داڕشتنی جۆری پێوەندێکان، هیچ پێوەندێکی بە کەمینە و زۆرینە نیە، بەڵکە پێوەندی بە بوون و بەردەوامی بوون هەیە، دیارە لە ئاستی سیاسی‌دا بۆ پێکهێنانی دەسەڵاتێک، ڕەچاوی یاسای زۆرینە-کەمینە بەشێوەیەکی ڕێژەیی و کاتی دەکرێت، بەڵام  نەک وەک دەلاقە و کلتوورێکی بەردەوام بۆ پەراوێز خستن، سڕینەوە و تواندنەوە. بەو هۆکارەی کە باسی ماف، باسێکی کەیفیە نەک باسێکی کەممی، هەڵەیە لەدەلاقەی زۆرینە-کەمینەرا بە نەتەوەیەک بگوترێت کە بە هۆی کەمینە بوونی، کەمێ مافی خۆ دەرخستن، خۆ پێناسەکردن و کەمێ مافی سوژە بوونی هەیە. کورد بەهۆی بوون و بەردەوام بوونی، مافی سوژە بوون، خۆپێناسە کردن، خۆدەرخستن و خۆبنیادنانی هەیە و وەک هەموو بوونەکانی تر جیا لە ڕێژەی حەشیمەت و خاک، مافی دیاری کردنی چارەنووسی هەیە، مافی دیاری کردنی چارەنووس باسێکی ناوەرۆکی و کەیفیە، لەهیچ بڕیارنامەیەک دا نەهاتوە کە نەتەوەیەک بەڕێژەیەکی دیاری کراوی حەشیمەت مافی دیاری کردنی چارەنووسی هەیە، بەڵکە نەتەوەکان بە سیرفی بوون و بەردەوام بوونیان مافی چارەنووسیان هەیە.

لەماوەی سەد ساڵی ڕابردوودا ئایین، چەپ و بڕێ ئایدۆلۆژی تر هەبوون کە لە کوردستان تەشەنەیان کردوە و کوردیان بەخزمەت گرتوە، ئەم ئایدۆلۆژیانە لە دەلاقەی بەرژەوەندی و مەعریفی خۆیانەوە کوردیان پیناسە کردوە، دایان ڕشتوە و بوونێکایان لێ بەرهەمێناوە کە بتوانێت خزمەت بە ئامانجەکانی ئەو ئایدۆلۆژیە بکات، واتە کورد بۆتە ئۆبژە و کەرەسەی ئەو ئایدۆلۆژیانە، بەڵام بەداخەوە هیچ کام لەو ئایدۆلۆژیانە هیچ خزمەتێکیان بە کورد وەک کورد، وەک بوونێکی خۆداڕێژراوی خۆپێناسەکەر نەکردوە و ئەساسەن نەتەنیا هیچ باوەڕیکان بە بوونێکی سوبژانە نەبوە کە هیچ مەجالێکیشیان بۆ دەرکەوتنی کورد وەک سوبژەیەک نەداوە، چ لە سەردەمی حکوومەتی پاشایەتی لە عێراق، چ لەسەردەمی دەسەڵاتی قاسمی کۆمۆنیست، چ لەسەردەمی دەسەڵاتی بەعسی فاشیست و بێ گومان لە سەردەمی دەسەڵاتی شیعەی پەسا سەددامیش هەر بەو شێوەیەبوە و دەبێت.

هەڵبەت ئەوە تەنیا ڕوویەکی کێشەی کورد نەک لەعێراق کە لەهەر چوارپارچەی کوردستان بوە، ڕوویەکی تری کە بەباوەری نووسەری ئەو دێڕانە دەتوانێ گرینگ‌تر و جێگای سرنج‌تر بێت ئەوەیە، کە تا ئەمرۆکە هیچ حەولێک بۆ داڕشتنی کوردایەتی و کورد بوون وەک گوتارێک لەخۆگری ئینتیما، تایبەتمەندێکان، بەها و نۆرمەکانی لۆکاڵی، بۆ بەرهەم هێنانی وێنایەکی هاوبەشی زەینی وەک ڕایەڵێکی هارمۆنی بەخش و لێک گرێدەرەوە کە لەو چوارچێوەیەدا هەموو هزر و ئایدەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی، هەموو تاک و بوونەکانی ناو کۆمەڵگای کوردی بتوانن وەک جوگرافیایەکی هاوبەش تیا بژین و یەکتر بەفەرمی بناسن نەدراوە، دەشی ئاوا بگوترێت کە کوردایەتی و کورد بوونی ئێستاکەی کورد بوونێکی سەلبی و ڕواڵەتیە، سەلبی بەو مانایەی کە عەرەب، تورک و فارس نین و ڕواڵەتی بەو مانایەی کە ئاماژە دەکات بە ئاخافتن، بەرگ و لیباس و جوگرافیا، ئەوە لەحاڵێک دایە کە بۆ کورد بوون، کوردایەتی و یەکگرتوو بوون لەناو جەغزی ئینتما و شووناسیکی هاوبەش پێویستێکان زیاترن و پێویستیمان بە کەرەسەی زیاتر و بەستێنێکی بەرفراوانتری هزری و مەعریفی هەیە.

سەرچاوە: ڕۆژنامەی خەبات