۱۳۹۸ اسفند ۱۴, چهارشنبه

پێوەندی ئایین - دەسەڵات لە کوردستان


شاهۆ حوسێنی

پێشەکی:
گومان لەوەدانیە کە دەسەڵات بە مانای حکوومەت، حاکمییەتی دەوڵەت و یاساگەلێکی بنەرەتی بۆ مسۆگەرکردن و شەرعییەت دان بە حکوومەت نیە. واتە دەسەڵات بە مانای سەپاندنی ئیرادە و خواستی تاکەکەسی یان ڕێکخراوەیی بە سەر ئەوی‌تر دا نیە، ئەو دیاردانەی کە باسیان لێوە کراوە و زۆر جار بە هەڵە وەک دەسەڵات باسیان لێ‌دەکرێت، لەڕاستی‌دا دەرکەوتن و خۆ لەفۆرمی ڕواڵەت‌دا دیتنەوەی دەسەڵاتن.  دەسەڵات جۆرێک یان فۆرمێک پێوەندی نێوان مرۆڤەکان، کۆمەڵگا و کلتوورە کە لە هەناوی فۆرمی نا هاوسەنگ(هاوتەراز) و ناپایەداری پێوەندی‌ ڕا دەردەکەوێت. بەو مانایەی کە ناکرێ و درووست نیە باس لە ئانتۆلۆژی دەسەڵات بکرێ و دەسەڵات وەک بوونێکی ئابستراکت شرۆڤە بکرێت. کە وابێ باشترە لە جیات پرسیار لە ئانتۆلۆژی دەسەڵات، پرسیار لەوە بکرێت کە دەسەڵات چلۆن بەرهەم دێت و چلۆن بەکار دەبرێت.

 بەرهەم هاتنی دەسەڵات لە کۆمەلگای مۆدێڕن‌دا:
لە هەر شیونێک، فەزا یان کەشیک‌دا کە فۆرماسیونێک لە پێوەندی نێوان بوونەکان هەبێت، واتە بەستێنێک بە ناوی کۆمەڵگا( حەتتا لە سادەترین و ساکارترین فۆرم‌دا)کە لە باوەشی‌ ئەو ڕا بوونەوەری زیندوو لە پێوەندی لەگەڵ یەکتردا بژین و فۆرمێک لە نەزم و بڕیار بۆ پیکەوە ژیان، راپەڕاندنی ئەرک و تەعامول سەری هەڵدابێت، ئەوا دەسەڵات وەک ڕایەڵیکی نادیار و هارمۆنی بەخش بەو دیاردانە بوونی هەیە. کە وابێ پێویستە بۆ شرۆڤەی دەسەڵات ئەو میکانیسمانە شرۆڤە بکرێن کە کردەوەکانی دەسەڵات بەرهەم دێنن و بەهێزی دەکەن. دیارە لە کۆمەلگا مۆدێڕنەکان‌دا دەسەڵات لەپێوەندێکی نزیک و دانەبڕاو لەگەڵ زانست‌دا هەیە، واتە لە کۆمەلگای مۆدیڕن‌دا دیسیپلین و نەزم لە پێوەندیکی نزیک لەگەڵ زانست و دەسەڵات‌ دایە، بەجۆری کە نەزم لە کۆمەلگای مۆدێڕن‌دا لەرێگای بەکار بردنی زانست- دەسەڵات بەرهەم دیت. دیارە لەوەها کۆمەلگایەدا زانست و دەسەڵات لەناو بەستێنی دیسکۆرس‌دا یەک‌دەگرن و بەیەک دەگەن. لە کۆمەلگای مۆدیرن‌دا سیستمی ڕاهینان و بارهێنان دەوریکی گرینگی هەیە لە بەرهەم هێنانی زانست و بەو پێیەش دەسەڵات.
 بەرهەم هاتنی دەسەڵات لە کوردستان‌:
بە حوکمی وەیکە کۆمەڵگای کوردی بەستێنێک، کەشیک یان کۆمەلگایەکە کە مرۆڤەکان لەودا لە پێوەندی‌و تەعامول‌دان، واتە فۆرمێک لە پێوەندی و موناسابت بۆ هاوکاری، تەعامول و ڕاپەڕاندنی ئەرکەکان بوونی هەیە، کە وابێ دەسەڵاتیش بوونی هەیە. بەڵام بەپێجەوانەی کۆمەڵگای مۆدیڕن کۆمەڵگای کوردی کۆمەڵگایەکی نەریتیە بۆیەش لە جیات زانست، ئایین دەورێکی بەرچاوی لە بەرهەم هانتی دەسەڵات هەیە و بەو پێیەش دەسەڵات دەورێکی بەهێزی لە پەرە و هێژمۆنی ئایین‌دا هەیە.
دەشێ بگوترێ کە ئەگەر لە کۆمەڵگای مۆدێڕن‌دا پێوەندی زانست و دەسەڵات بەشێوەیەکی دیالێکتیکی دەبێتە هۆی هێژمۆنی، پەرە و بەهێز بوونی زانست( پاشەکشەی ئایینی) لەلایەک و دەسەڵات لەلایەکی‌تر، ئەوا لە کۆمەڵگای نەریتی کوردستان‌دا پێوەندی ئایین و دەسەڵات بۆتە هۆی هێژمۆنی، پەرە و بەهێز بوونی ئایین(پاشەکشەی زانست) لەلایەک و دەسەڵات لەلایەکی‌تر. لە هەمان‌ کاتیش‌دا ئەگەر زانست و دەسەڵات لە کۆمەڵگای مۆدێڕن‌دا لەناو بەستێن و باوەشی دیسکۆرس‌دا بەیەک دەگەن و دەردەکەون، ئەوا لە کۆمەڵگای کوردستان‌دا ئایین و دەسەڵات لە باوەشی ئایدۆلۆژی‌دا بەیەک دەگەن و دەردەکەون.
 ئەگەر زانکۆکان و ناوەندە زانستێکان تەوەرە و مەکۆی سەرەکی بەرهەم هاتنی زانست و بەو پێیەش دەسەڵاتن، ئەوا لە کوردستان مزگەوتەکان، حوجرەکان و خوێندنگە ئایینێکان ناوەندی بەرهەم هاتنی دەرکەوتە ئایینێکان(ئایدۆلۆژی ئایینی)ن، حەتتا زانکۆکانیش لە کوردستان زۆر جار لەجیات زانست، عەقلییەت و کلتووری ئایینیان بەهێزتر کردوە. دیارەمیدیاش وەک نێوندگیر و دیاردەیەکی نێونجیکەر ئەرکی ڕاگوێستن و سۆسیالیزکردنی زانست لە کۆمەڵگای مۆدێڕن و ئایینی لە کۆمەڵگای کوردستان لەسەر شان بوە.
ئەگەر لە کۆکۆمەلگای مۆدێڕن‌دا دەسەڵات حەولی بەهێزکردنی زانست دەدا، ئەوا لە کوردستان بەردەوام دەسەڵات حەولی بەهێزکردن و پاراستنی فۆرمێک لە ئایین‌دەدا بە دوو هۆکار: یەکەم لەبەر ئەوەکە خۆی بەرهەمی عەقڵییەت و کلتووری ئایینیە، دووهەم بۆ دژایەتی و ڕووبەڕوو بوونەوەی جیهادیسم لە کوردستان.
گرینگ نیە کە هەڵگرانی دەسەڵات لە کوردستان چەندە فۆرمێکی ڕواڵەتی ناسیونالیستی، چەپی و شێوە ڕووناکبیری بەخۆیانەوە دەگرن، یان ئایینیکان چەندە فۆرمی ناسیونالیستی و شێوە‌ ڕووناکبیری بەخۆیانەوە دەگرن، گرینگ ئەوەیە  ئایینی ئایدۆلۆژیک وەک ئێپیستمە مەعریفەی بنەماییە بۆ ڕوانین، شرۆڤە و کردوە.

مێژووی کورد

 جگە لە مێژووی کورد هیچ مێژوویەک لە ئێران بوونی نیە