(خوێندنەوەیەک بۆ ڕێوڕەسمی
سوێند خواردنی سەرۆکی نوێی هەرێمی کوردستان)
شاهۆ حوسێنی
پێشەکی:
حکوومەتی هەرێمی
کوردستان وەک ئاوینەی باڵانوینی خواستی نەتەوەیی، ئیرادەیەکی کوردانە و بەرهەمی
مێژوویەکی خوێناوی لەخەبات و قوربانی‌دانی نەتەوەیەکی ژێردەست و زوڵم لیکراو،
لەسەر ئەساس و بنەمای ناوەرۆک و شوناسی ناوخۆیی، پێویست بوو تا لە ئاستی سیاسەتی
دەرەوەش‌دا هەڵگر و لەخۆگری فۆرمێک و چوراچێوەیەکی مەعریفی بێت تا لەژێر تیشکی
ڕێنوێنێکانی ئەو فۆرمە مەعریفیە فۆرم بداتە پێوەندیە دەرکێکانی و تەعامولاتی
نێونەتەوەیی خۆی رێک بخات، کە بێ گومان ئەویش شتێک نەبوو جگە لە ناورۆکی کوردانە و
داڕشتنی فۆرمێک لەپێوەندیکانی نێونەتەوەیی لەسەر ئەساسی ناسیونالیسمی کوردی و
دەستەبەر کردنی بەرژەوەندی نەتەوەیی بۆ کورد و لە ئاکام‌دا دابین کردنی فۆرمێک و
چوراچێوەیەکی ڕوانگەیی مەقبوڵ و مەشروعی کوردانە لەناو زەین و دەروونی لایەنەکانی
بەرامبەر لەنیزامی نێونەتەوەییدا.
سیاسەتی دەرەوەلەڕوانگەی ریئالیسم دا:
گومان لەوەدا نیە کە
رێئالیسم لەبەراورد لەگەڵ هەموو پارادایمەکانی ناو زانستی پێوەندیکانی نیونەتەوەیی،
گرینگ‌ترین و هێژمۆن‌ترین پاردایمە کەلەپاش شەڕی دووهەمی جیهانی وەک پاردایمێکی
گرینگ، دەورێکی سەرەکی هەیە بۆ شرۆڤەی ئاڵوگۆڕیکانی نێونەتەوەیی. ریئالیسم
لەپێوەندێکانی نێونەتەویی‌دا لەسەر ئەو باوەڕەیە کە دەوڵەت وەک نوێنەری کۆمەلگا ئەرکی ڕینوێنی‌کردنی سیاسەتی دەرەوەی لەئەستۆیە
وەک بکەریکی عەقڵانی کە لەخزمەت بەرژەوەندیکانی کۆمەلگادا دەوردەگێڕێت. سێ توخمی
سەرەکی ریئالیسم لە سیاسەتی دەروەدا بریتین لە:
یەکەم: دەوڵەت نوینەری
کۆمەڵگایە.
دووهەم: ئەرکی سەرەکی دەوڵەت
لە پێوەندیکانی نێونەتەوەییدا ڕینوینی کردنی سیاسەتی دەرەوەیە.
سێهەم: لەچوارچێوەی نیزامی نێونەتەوەییدا بۆ دەستەبەر
کردنی لانی زۆری بەرژەوەندێکانی نەتەوەیی حەول دەدات.
دەشی بگوترێت کە ئەساسی
پارادایمی ریئالیسم لە پێوەندیکانی نێونەتەوەیی دا دابین کردنی لانی زۆری
بەرژەوەندێکان، ئەهوەنی نەتەوەیی و نێونەتەوەیی لەلایەن دەوڵەتەکان بەکەڵک وەرگرتن
لە کەرەسە مادێکانە لەچوارچیوەی شوناسی نەتەوەیی‌دایە. واتە دەوڵەتەکان وەک
دەورگێڕی سەرەکی لە نیزامی نێونەتەوەییدا بە پێ‌داگری لەسەر هاوسەنگی هێز و
سیاسەتی بەرگێڕەوەیی، حەولی پاراستنی ئەهەوەنی نەتەوەیی و نێونەتەوەیی دەدەن.
سیاسەتی دەرەوە لە
دەلاقەی پارادامی کۆنسترۆکتویسم‌دا:
کۆنسترۆکتیوسم وەک
پاردایمێکی پێوەندێکانی نێونەتەوەیی بەپێچەوانەی رێئالیسم کە پێ‌داگری دەکات لەسەر
فۆرماسیونە مادی و ڕواڵەتێکان و شرۆڤەی ئەوەیکە چلۆن دابەش کردنی دەسەڵات و
تواناییەکان کارتیکەریان لەسەر هەڵسوکەوتی دەوڵەتەکان لە سیاسەتی دەرەوەداهەیە، دەشێ
بگوترێ کە پێ‌داگرە لەسەر فۆرماسیونە مانایی و مەعریفیکان، واتە شرۆڤەی چلۆنایەتی
فۆرم گرتنی شوناسی دەوڵەتەکان، واتە ئەگەر رێئالیستەکان پێیان وایە کە دەوڵەتەکان بەپێ‌داگری
لەسەر کەرەسە مادی و ڕواڵەتێکان ئامانجیان بەردەوامی بوون، دابین‌کردنی ئەهوەنی و
هێژمۆنی هەرچی زیاتری دەسەڵاتە، ئەوا کۆنسترۆکتویستەکان باس لە سترۆکتوارل بوونی
شوناسی دەوڵەتەکان لە ڕەوتی تەعامول لەگەڵ دەورگێڕانی تر و فرە دەرکەوتە بوونی
سیاسەتی دەرەوە دەکەن.
هەرێمی کوردستان واقعێک
لە نیزامی نێونەتەوەییدا:
ئاڵوگۆڕیکانی خێرای
کۆتاییەکانی دەیەی هەشتا لە رۆژهەڵاتی ناوین یەکێک لەگرینگ‌ترین دەرکەوتەکانی،
دەرکەوتنی هەرێمێکی دۆفاکتۆی نەتەوەیی بوو بۆ کوردان، کوردانێک کە بەبەردەوامی
لەخەبات بۆ دەستەبەر کردنی مافەکانی
نەتەوەییان دابوون.
دەست‌پێکی دەیەی نەوەدی
زایینی لە سەدەی بیستەم‌دا جیهان چەند ئاڵوگۆڕیکی گرینگی بەخۆیەوە بینی کە
گرینگترینیان لە ئاستی جیهانی‌دا ڕووخانی یەکێتی سۆڤییەت و لەئاستی ناوچەییش
دەرکەوتنی هەرێمی دۆفاکتۆی کوردستان بوو. ساڵی ١٩٩٠ لەپاش کۆتایی شەری هەشت ساڵەی
نێوان ئێران و عێراق، سەددام حوسێن بەهێرشێکی نیزامی وڵاتی کوەیتی داگیر کرد،
دژکردەوەی وڵاتانی جیهان بەدژ ئەو کردەوەیەی سەددام هێرشی نیزامی زلهێزەکانی جیهان
لە ساڵی ١٩٩١ بوو کە وەک هێرشی گەردەلوولی سەحرا باسی لێوەدەکرێت. لەپاش شکەستی
سەدامم لە هێرشی گەردەلوولی سەحرادا، دەرفەتیکی زێڕین بۆ کوردەکان بەدی هات و لەئاکام‌دا
لەتەنیشت هێز و ئیرادەی شۆڕشگێرانەی کورد لە باشوور بە پێشنیاری جان مێجێر سەرۆک
وەزیرانی ئەو کاتی بەریتانیا، ناوچەی دژە فرێن داندرا و بەو شێوەیە هەریمی دۆفکاتۆ
بۆ کوردەکان بەدی هات و دەسەڵاتی کوردی بەشێوەیەکی فەرمی لەنیزامی نێونەتەویی‌دا
چرۆی کرد.
گوتاری سیاسەتی دەرەوەی
هەریمی کوردستان:
ڕێورەسمی سوێندخواردنی
ڕێزدار نێجێروان بارزانی وەک سەرۆکی نوێی هەرێمی کوردستان لە چەند رۆوە جێگای سرنجە
و دەشی بگوترێ کە ئاوینەی گوتاری سیاسەتی دەرەوەی هەریمی کوردستانە. لەڕێورەسمی
سوێندخواردنی بەڕێز نێچیروان بارزانی‌دا
پاڕلمانی هەریمی کوردستان و کوردستان وەک ژێئۆپۆلەتیکێکی کوردانە بوو بە
مەکۆی لێک کۆبوونەوەی کۆگشتیەک لە کاراکتێرە دژبەرەکان. ئەمریکا-ئێران،
ئۆپۆزیسیونی کوردی دژبەر ئێران-ئێران، ئێران-سعودیا، کوردانی رۆژئاوا و
باکورد-تورکیا و.....هتد. دەشێ بگوترێ کە ئەو ڕیوڕەسمە لەڕاستی‌دا لەژێر تیشکی گوتاری سیاسەتی دەرەوەی
هەریمی کوردستان کە تیکەڵاویکە لە رێئالیسم و کۆنستروکتویسم بەڕێوە چوو.
ریئالیسم بە مانای
گرینگی دان بەکەرەسە ڕواڵەتیکانی هێز و گرنگی دەوڵەت لە نیزامی نێونەتەوەیی و حەول
بۆ مسۆگەرتر کردنی دەوری کورد لە پێوەندیکانی نێونەتەویی، ناوچەیی و جیهانی‌دا.
کۆنسترۆکتویسم بەمانای پێ‌داگری لەسەر شوناسێکی
کوردانەی بەرهەم هاتووی ئیرادی و خۆبنیادنەری کوردانە و پێوەندی گرتن و تەعامول
کردن لەسەر ئەساسی ئەو شوناسە و بنەما
بوونی ئەو شوناسە وەک بنەمای گوتاری سیاسەتی دەرەوەی هەریمی کوردستان.
دیارە ئەو گوتارە لە
سیاسەتی دەرەوەی هەریمی کوردستان بەرهەمی تەعامولی نەتەوەخوازانەی پارتی دێمۆکرات
لەگەڵ هێزەکانی تری ناوخۆیی ناو هەریمی کوردستانە، تەعامولێک کە ئاکامی ئەو بەشداری
هەموو هێز و لایەنە کوردستانێکان و دەرکەوتن وەک نەتەوەیەکی یەک‌گرتوو لەبەر چاوی جیهانی دەرەوە بوو. هەرێمی کوردستان
بە گوتاری سیاسەتی دەرەوەی خۆی بەگوێ جیهانی دادا کە کورد نەتەوەیەکە کە لەسەر
ئەساسی شوناسێکی خۆبنیادنراو و دەورگێڕی کورد وەک "خود"ێکی سەربەخۆ ،
کۆڕگێرێکی خاوەن هێزە لە نیزامی نێونتەوەیی‌دا ،کە حازر بە تەعامولە لەسەر ئەساسی
ڕیزگرتنی دوولایەنە، حازر بە هاوژینی ئاشتی‌خوازانەیە لەسەر ئەساسی ڕێزگرتن و
پاراستنی کەرامەت و سەربەخۆیی شوناس و بوونی کورد.
سەرچاوە: ڕۆژنامەی خەبات
