گوتاری دیکتاتۆرییەت و سووژەی شۆرش

شاهۆ حوسینی

بێ گومان یەکێک لەگرینگ‌ترین چەمکەکانی هزر و ئەندێشەی فۆکۆ، چەمکی گوتارە، بەباوەری فۆکۆ گوتار کردوەگەلێکن کە بەشیوەیەکی سیستامتیک سووژە دەخوڵقێنن و خوڵقینەری سووژەکانن، بەباوەری فۆکۆ گوتار لەبارەی سووژەکان نادوێت‌و پێناسەیان ناکات، بەڵکە گوتار خوڵقینەری سووژەکانە، بۆیەش مانای گوتارەکان نەک لەهەناوی وشەکان کە لەهەناوی کردەوەکان لەناو بەستینی پێوەندێ سیاسی- کۆمەڵایەتێکانەوە دێتە دەر، بەو پێیەش دەتوانی بڵیین کە دیکتاتۆرییەتی دەسەڵات لەناو کۆمەڵگای ئێران وەک گوتار خوڵقێنەری شۆرشە و لەئاستیکی تریشا شۆرش وەک گوتار خوڵقینەری ئاڵوگۆری و دەست بەدەست کردنی دەسەڵاتە لەناو کۆمەڵگا داخراوەکانا.

ئەگەر باوەرمان بەوە هەبێت کە دەست بە دەست بوونی دەسەڵات و گەریانی دەسەڵات رەمزی مانەوە و بەردەوام بوونی دەسەڵات و جەوهەری دەسەڵاتە، ئەوا دەست بە دەست بوون و گەریانی دەسەڵات بە دوو شیوە رووی دەدات:

 یەکەم : گەریان و دەسەت بەدەست بوونی دەسەڵات بەشیوەیەکی دیموکراتیک و ئازاد لەناو کۆمەڵگادا، لە وەها کۆمەڵگاگەلێک‌دا، دێموکراسی وەک گوتار خوڵقینەری ژینگەیەکی سیاسی- کۆمەڵایەتیە بە دوو تایبەت مەندی رکابەرێتی و وێک‌هەڵکردن، لەراستی‌دا گوتاری دێموکراسی بەستێنێک دەخوڵقێنیت کە هەم هێز و لایەنەکان بتوانن تیا  کێبرکێ بکەن و هەمیش پێش دەگرێت لە لێک بڵاو بوون و کەلێن کەوتنە نێوان دەسەڵات و کۆمەڵگا.

دووهەم: شۆرش، کاتێک لایەنێک دەسەڵات پاوان دەکات و دەست بەسەر دەسەڵاتا دادەگرێت و لایەنەکانی تری کۆمەڵگا بێ بەش دەکات لەدەسەڵات، لەراستی‌دا پێش دەگرێت بە گەریان و دەست بەدەست بوونی دەسەڵات و بەم شیوەیە نە تەنیا لەگەڵ کۆمەڵگا کە لەگەڵ جەوهەری دەسەڵات دەکەوێتە دژایەتی و بەوشێوەیە لەگەڵ دوو هێزی بەهێزی کۆمەڵگا و جەوهەری دەسەڵات دەکەوێتە دژایەتی و دووژمنایەتی و لەئاکام‌دا کۆمەڵگا بە شۆرش مەجالی دەست بەدەست بوون و گەریانی دەسەڵات دەخوڵقینێت، دیارە مەبەست لێرە چەندە بەڵک بوون یان چەندە بەسوود بوونی شۆرش نیە وەک پارادایمیک بۆ دەست بەدەست بوونی دەسەڵات، بەلکە لێرە دەرخستنی ئەو رووداوەیە کە رووی‌دەدات.

کۆماری ئیسلامی وەک دەسەڵاتیکی پاوانخواز و دیکتاتۆر هەر لەسەرەتای هاتنە سەرکاری، دەستی کرد بە پاوان کردن و دەست بەسەر دەسەڵات داگرتن و بەو شێوەیە مەجالی گەریان و دەست بەدەست بوونی دەسەڵاتی گرت، ئەگەرچی شۆرشی سالی ٥٧ لە ئێران وەک سووژە خۆی لەلایەن دیکتاتۆرییەتی دەسەڵاتی حەمەرەزای پالەوەی خوڵقا، بەلام دوایی خۆی وەک گوتارێك خوڵقینەری سووژەی نارزایەتی و دژکردەوەی کۆمەڵگا بوو بەدژ پاوان کردنی دەسەڵات و پێش‌گرتن لە گەریان و دەست بەدەست بوونی دەسەڵات. ئەگەرچی هەر لەیەکم رۆژهەکانی کۆدەتای کۆماری ئیسلامی بەدژ شۆرشی گەلانی ئیران لەساڵی ٥٧، دژ کردەوە و نارزایەتی زۆر خوڵقا، بەلام بەهۆی هیژمۆنی و تازە نەفس بوونی دەسەڵاتی ئیسلامی بەگشتی هەموویان سەرکووت کران، بەڵام ئەو سەرکووتە بێ‌گومان رواڵەت و فۆرمالیتە بوو واتە ئەوەی سەرووکت کرا پێکهاتەی رواڵەتی و فۆرمی رواڵەتی نارزایەتێکان و دژکردەوەکان بوون، بەڵام نارزایەتی وەک گوتار ماوە و هەرجارە لەفۆرم و قەوارەیکی نوێ‌دا و بەدژ  هێندێک سیاسەتی کۆماری ئیسلامی وەک کردەوە دەردەکەون، جار هەیە وەک نارزایەتی بەدژ کۆدەتای هەڵبژاردن، جار هەیە وەک بایکۆتی هەلبژاردن، جار هەیە وەک نارزایەتی بەدژ کووشتنی کۆڵبەر و داخستنی سنوور، جار هەیە وەک نارزایەتی سینفی و ........هتد دەردەکەونەوە، ئەگەرچی بیانۆکان بەرواڵەت جیاوازن بەڵام سەرچاوەی هەموویان دیکتاتۆرییەت و پاوان کردنی دەسەڵات لەلایەن کۆماری ئیسلامێوەیە و لەهەناوی هەمووشیان‌دا دژایەتی و خواستی لەناو چوونی کۆماری ئیسلامی بوونی هەیە و بزوینەری سەرەکیە.

ماوە چەند رۆژیکە نارزایەتیکان لەشاری کازروونی پارێزگای فارس سەری هەلداوەتەوە و کووشتەو بریندارێکی زۆری لیکەوتۆتەوە، ئەگەرچی رواڵەتی ئەو نارزایەتیانە دژکردوەی کۆمەلگا بۆ جیانەکردنەوەی هێندێک بەشی ئەوشارە و دەرکەوتنیان وەک شارستانە، بەڵام لەپەشت ئەو گەڵاڵەیە، دەستی نوینەری ئەو شارەی تیایە کەکەسیکی نزیک لە دەسەڵاتە و بەتەمایە بەو کارە دەنگی خۆی بۆ خولی داهاتووی پارڵمانی ئێران بەرێتە سەر، ئەوش لەوەرا سەرچاوە دەگرێت کە لە کۆمەڵگای ئیران بەهۆی غیابی حیزب و ریکخراوەی سەربەخۆ و کۆمەلگای مەدەنی و لەئاکام‌دا نوینەری راستەقینەی کۆمەڵگا، کەسانی حکوومی و خزمەتگوازی حکوومی دەبنە پارڵمانتار و بۆ کۆکردنەوەی دەنگی کۆمەڵگا لەجیات پلان و گەڵالەی کۆمەلگا تەوەرە و خزمەت کردنی کۆمەلگا روو دەکەنە هێندێک کردەوە کە ئەساسەن هیچ پێوەندیکی بەخزمەت کردنی بە کۆمەڵگا نیە، بۆیەش لەئەساس را سەرچاوەی ئەو نارزایەتیانە دیکتاتۆرییەت و دەسەڵاتی پاوانخوازە کە مەجالی دەرکەوتنی نوینەری راستەقینە و خزمەت‌گوازی کۆمەلگا نادات و بەو شیوەیە ئەگەرچی بیانووی رواڵەتی نارزایەتێکان دژایەتی لەگەل دابەش کردنی شاری کازروونە بەڵام لەئەساس و سەرچاوە‌را دژایەتی لەگەڵ دیکتاتۆرییەت و دەسەڵاتی پاوانخوازە.