۱۳۹۷ اردیبهشت ۸, شنبه

کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا (ئەرک و کارکردەکانی)


شاهۆ حوسێنی

سەرەتا:

کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا لە سێ‌بەش پێک هاتوە کەکاتێ لەکن یەک دادەنیشن فۆرماسیونیکی مانایی ساز دەکەن

یەکەم: کۆمەڵگا وەک چەمک بۆ پێناسە کردنی کۆی گشتی شووناس گەلێکی سەربەخۆ بەکار دەروات کە بۆ مەبەستێک و بەشێوەیەکی دڵخواز و خودخوازیار بەبێ جەبر و هێزێکی باڵادەست وەک سووژەیەکی خودپیناسەکەر لێک کۆبوونەتەوە،

دووهەم: مەدەنی ئاماژە بە غەیری سیاسی بوونێتی، واتە کۆی گشتی شووناس گەلێک کە ئامانجیان بەدەست گرتنی دەسەڵات و سەهەیم بوون لە دەسەڵات دا نیە، واتە رەقیب و رەکابەری حیزبی سیاسی نین کە ئامانجیان بەدەست گرتنی دەسەڵاتە.

 سێهەم: دیازپۆرا، دیارە مەبەست جوغرافیایەکە کە کۆی‌گشتی ئەو شووناسانە بەناچاری یان بەهەرهۆکارێک لەدەرەوەی سنوورەکانی کۆمەلگای خۆیان تیا بەسەر دەبن.

کۆمەڵگای مەدەنی:

بێ‌گومان بۆ ناسینی ئەرک و کردەوەکانی کۆمەلگای مەدەنی دیازپۆرا  سەرەتا پیویستە کە کۆمەڵگای مەدەنی پێناسە بکرێت و بناسرێت، دیارە باس لە کۆمەڵگای مەدەنی وەک چەمکێکی سیاسی لەخۆگری جوغرافیایەکی بەرین و بەربڵاوی روانگە و بۆچوونە، ئەو بەرفراوانیەش بۆ ئەوە دەگرێتەوە کە لەگەڵ پلۆرالیسمێک لە هزر و ئەندێشە سیاسێکان رووبەرووین کە هەر کامە ئانتۆلۆژی و ئێپیستمۆلۆژیکی جیاواز لەخۆ دەگرن. چەمکی کۆمەڵگای مەدەنی چەمکێک لەخۆگری موختەسسات و پیکهاتەیەکی مانایی و جوغرافیایەکی ئەرزشی رۆژئاواییە، بەهۆی ئەوەکە رەنگدانەوەی جۆری ژیانی کۆمەڵایەتی، ئابووری، سیاسی و کلتووری رۆژئاوایە.

لەباری ئابوورێوە کۆمەڵگای مەدەنی ئاماژە و نیشانەیەکە بۆ  بوونی سەربەخۆانەی چین و توێژە جیاوازەکان لەناو سیستمی ئابووری‌دا، لەباری کۆمەڵایەتێوە کۆمەڵگای مەدەنی پێکهاتەیەکە لەنێوان بنەمالە و دەوڵەت، لەباری سیاسێوە بەپێچەوانەی حیزبی سیاسی کە ئامانجی وەدەست هێنانی دەسەڵات و دەست راگەیشتن بە دەسەڵاتە، ئامانجی کۆمەلگای مەدەنی کۆنترۆڵ کردن و لغاودان لە دەسەڵاتە، پێش گرتن بە سەرەرۆیی و پێشێل کردنی سەربەخۆیی چین و توێژە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگایە.

بەو پێیەش لەناو چەمکی کۆمەڵگای مەدەنی‌دا سێ هێما و نیشانە بوونی هەیە :

 یەکەم: سەربەخۆییە کە هێمای بوونی سووژەی سەربەخۆیە، واتە کۆمەڵگای مەدەنی وەک کۆی گشتی سینف و چین و توێژی سەربەخۆ کە لە پێکهاتەیەک دا بەناوی کۆمەڵگای مەدەنی کۆبوونەوە، هەرکامە سووژەیەکی سەربەخۆن و ئەو چین و توێژانەش هەر کامە لەتاک و مرۆڤ گەلێک پێکهاتوون کە هەرکامە  سووژەیەکی سەربەخۆن.

دووهەم: بەرابەریە کە هێمای بەفەرمی ناسینی یەکترە لەلایەن سووژەکانە، واتە تاک وەک سووژەی سەربەخۆ یەکتر بەفەرمی دەناسن، چین و تویژەکان کە لەتاکی سوژەی سەربەخۆ پێک هاتوون یەکتر بەفەرمی دەناسن و هەموو لە رەوتێکی هاوتەریب دا حەرەکەت دەکەن لەناو کۆگشتیەک بەناوی کۆمەڵگای مەدەنی،

 سێهەم: ئازادیە کە بەمانای ئازاد بوونی سووژەکان لەهەرجۆرە دەسەڵاتێکی باڵادەست، کۆنترۆڵ کەر، نەزەمدەر  لەسەرووی وانە.

کۆنینەناسی کۆمەڵگای مەدەنی لەبەرامبەر دیکتاتۆرییەت‌دا:

بۆیەکەم جار بزاڤی هاوپێوەندی لەلێهستان چەمکی کۆمەڵگای مەدەنی وەک بەشێک لە بزاڤیک بۆبەربەرەکانی بەدژ دەسەڵاتێکی دیکتاتۆر و پاوانخوازی تاک حیزبی هێنایە بەستێنی کۆمەڵگا و بزاڤی سیاسی، بەڵام زۆری نەخایاند کە کۆمەلگای مەدەنی بوو بە هاواری هەموو ئەو گەل و کۆمەلگایانەی کە لەپشت پەرەدەی ئاسنینی لێنینیستی دەژیان و دژبەری سۆسیالیسمی دەوڵەتخواز بوون، لەوەها دۆخێک دا کۆمەلگای مەدەنی لەبەرامبەر پاوانخوازێتی دا و وەک بەستێن و ژینگەی بوون و خرۆشی گرووپ و رێکخراوە کۆمەڵایەتێکان پیناسە دەکرا کە خوازیاری ئازادی، عەداڵەت و ژیانیکی بەختەوەر بوون.

هەڵبەتە کۆمەلگای مەدەنی وەک چەمک و هزر و ئەندێشە، مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە و دەگەرێتەوە بۆ ئەندێشە و هزری پێرۆتاگۆراس کە کووتی مرۆڤ پێوانە و مەحەکی هەموو شتێکە و لەهەمان کاتیشا لەگەڵ سەرهەڵدانی دێموکراسی ئاتێن و تێئۆری‌دارێژی لەمەر گەل سالاری وەک رەهەندی سیاسی کۆمەڵگای مەدەنی کە دوایی هەر لەهەناوی ئەو کۆ گشتیەش‌دا هاتە دەرێ. بەڵام کۆمەڵگای مەدەنی لێرە وەک هزر و ئایدەیەک لە خزمەت گەل سالاری دایە، و بەرەبەرە لەگەڵ لەناو چوونی فێئۆدالیسم و ئاڵوگۆری و لە شێوەی بەرهەم هاتن و پەرەی چین و سینفەکان، کۆمەڵگای مەدەنی هزر و بەستێنێک بوو کە لەسەر ئەساسی ئەو دەوڵەتی مۆدێرنی دێموکراتیک دامەزار.

بەڵام کۆمەڵگای مەدەنی وەک هزر و بەستێنێک بۆ خەباتی بەربەرین بەدژ دەسەڵاتی پاوانخواز و بۆ لەناو بردنی دیکتاتۆرییەتی مۆدێرنی حیزبی و دەوڵەتی دیکتاتۆری لەپاش رووخانی یەکێتی سۆڤییەت و لە رەوتی دێموکراتیزاسیونی ئورووپای رۆژهەڵاتی پەرەی ئەستاند، بەکورتی دەشێ بگوترێت کە کۆمەلگای مەدەنی وەک هزر و ئایدەیەک وە وەک پێکهاتەیەکی عەینی بەرهەمی ئەو هزرە،  بەپێی فۆرماسیون، قەیران و خواستی کۆمەلگا لەهەر کۆمەلگایەک لەگەڵ کۆمەلگایەکی تر دەتوانێ جیاواز بێت، ئەگەر بۆ کۆمەڵگا و وڵاتانی ئۆرووپای رۆژهەڵات کە لەژێر دەسەڵاتی دیکتاتۆرییەتی لێنینیستی دابوون، ئازادی، عەداڵەت و سەقام‌گیر بوونی سەرمایەداری خواست و ئامانج بوو، (بۆ وێنە لە لەهێستان بزاڤی هاوپێوەندی خواستی سیاسی هەبوو وە بەتەما بوو کە دەوڵەت مەحدوود بکاتەوە و ئازادی وەک بەش و مافی خۆی لەدەسەڵات وەربگرێت، لەحاڵێکدا کۆمەڵگای مەدەنی لە مەجارستان خواستی ئابووری هەبوو کە زۆرتر حەولی زیندوو کردنەوەی مافی خاوەندارێتی و سەربەخۆیی چین و توێژەکان لەناو سیستمێکی ئابووری سەربەخۆ لە دەسەڵاتی حکوومەتی دەدا) بەڵام پەسا مارکسیستەکانی ئۆرووپای رۆژئاوایی وەک بزاڤیکی نوێ دەیان روانیە کۆمەلگای مەدەنی کە ئەوان هەنگاو بەهەنگاو بەرەو دیموکراسێکی رادیکال و راستەقینە کە ئامانجەکەی مسۆگەر بوونی ماف و دەسەڵاتی چینی هەژاری کۆمەلگا بوو، دەگەیەنێت، لەهەمان کاتیشا هەر لەناو وڵاتانی رۆژئاوای ئۆرووپا، کۆمەلگای مەدەنی بۆ لایەنە دیموکراتەکان بەمانای هەرچی زیاتر کۆنترۆڵ کردنی دەوڵەت و کەمتر حکوومەت کردنی دەوڵەت بوو. واتە بەستە بە کێشە و قیەرانی کۆمەڵگا ئاسۆ، ئامانج و خواستی کۆمەلگای مەدەنی دەتوانێت جیاواز بێت.

رەچەڵەک ناسی کۆمەڵگای مەدەنی کوردی:

کۆمەڵگای مەدەنی بۆ کۆمەلگای کوردی و بەپێی زەرفییەتەکان و گریگنایەتی و ئەولەوییەتی خواستی زۆرینە کۆمەلگا دەتوانێت گوتاری خۆی لە دەوری خواستێکی سەرەکی وەک دالی ناوەندی و هێندێک خواستی تر وەک دال گەلێکی پەراوێزی مەفسەل بەندی بکات، بۆ وینە کۆمەلگای مەدەنی کوردی دەکرێت گوتاری خۆی لە دەوری دیموکراسی و ئازادی یان حەتتا خواست و ویستی ئابووری وەک دالی ناوەندی مەفسەل بەندی بکات و مێکانیزمە گونجاوەکانی گەیشتن بە دیموکراسی یان ئابوورێکی باش گەڵاڵە بکات، بەڵام ئەوە بەمانای فەرامۆش کردن یان نەدیتنی خواست و ویستەکانی تر نیە، چوونکە گوتارەکان بەپێی زەمان گۆرانیان بەسەر دادێت.

کۆمەڵگای مەدەنی بەگشتی لە کوردستان وەک رەوتێکی بەرەو دێموکراسی و ئازادی، دەتوانێ لە لایەن سێ رەوتەوە هەرەشەی لەسەر بێت، یەکەم رەوت و رەهەند ئایینیە کە لەخۆگری جۆرێک لە موحافزەکاری، مۆنۆلۆگ بوون و مەیل بەرەو پێک هێنانی دەوڵەتێکی لانی زۆری و پردەسەڵاتە، رەوت و رەهەندی دووهەم چەپی ئۆرتۆدۆکسی و ئانارشیسمە کە دژایەتی دەکات لەگەڵ دەسەڵاتی گەلی و سەربەخۆیی چین و توێژەکانی ناو کۆمەڵگا و بەوپێێەش بەرهەم هێنی دەسەڵاتێکی پر دەسەڵات و ناوڵامدەرە، رەوت و رەهەندی سێهەم ناسیونالیسمی بناژۆخواز و شێوە ناسیونالیسمە کە لەخۆگری جۆرێک پۆپۆلیسم، موحافزەکاری و دەسەڵاتێکی بەرفراوانە.

کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا:

کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا شووناس و هێمای ئەو چالاکی و بزاڤەیە کە لە دەرەوەی پێکهاتەی حیزبەکان‌دا تێ‌دەکۆشیت، ئامانجی سیاسی نیە، ئامانجی سیاسی بەمانای وەدەست گرتنی دەسەڵات و بوون بە بەشیک لە دەسەڵات، بەڵام بێ گومان تێکۆشانەکانی ئاکام و نەتیجەی سیاسی بەمانی ئاڵوگۆری لە سیستمی سیاسی دەبێت و ئامانجیشی رێک هەر ئەوەیە. کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا رەوتێکی جیا و دابراو لە کۆمەلگای مەدەنی ناوخۆ نیە، رەقیب و جێگرەوەی ئەو نیە، خۆی لەپێوەندیکی توولی لەگەڵ کۆمەلگای مەدەنی ناوخۆ‌دا نابینێت، بەڵکە بەشیک لە رەوتی گشتی کۆمەڵگای مەدەنی ناوخۆیە، ئەگەر کۆمەڵگای مەدەنی ناوخۆ ریشە و ئەساسە ئەوا کۆمەلگای مەدەنی دیازپۆرا ،کۆرگێر و کارگوزاری کۆمەلگای مەدەنی ناوخۆیە،

بەلەبەر چاو گرتنی رۆڵ، دەور و نەخشی کۆمەلگای مەدەنی جیهانی، کارتێکەری و زەرفییەتەکانی ئەو پێکهاتەیە لەسەر پلان، سیاسەت و ستراتژی وڵاتانی دیموکرات و زەروورەتی پێوەندی و کەڵک وەرگرتن لە زەرفییەتەکانی کۆمەلگای مەدەنی جیهانی، کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا دەتوانێت رۆل و دەوری لێک گرێدەرەوی کۆمەلگای مەدەنی ناوخۆ و کۆمەڵگای مەدەنی جیهانی هەبێت، لەهەمان کاتیشا دەتوانێت بەرهەم هێن و راگوێزەریکی خاوەن متمانەی هزر و مەعریفەی تازە و بەرۆژ بێت

سەرە رۆیی دەسەڵات و گوشاری لەرادەبەدەری دەسەڵات بۆسەر چالاکانی مەدەنی زەروورەتی هاوپێوەندی لەگەڵ کۆمەڵگای مەدەنی جیهانی حاشا هەڵنەگر دەکات و کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا دەتوانێت ببێتە حەڵقەی نێونجی و واستی ئەو پێوەندیە، بۆ وێنە، ئێرانی، فەلەستینی و ئیسرائیلی زۆرترین تەماس، پێوەندی و بەرژەوەندیان لە کۆمەڵگای مەدەنی جیهانی وەدەست هێناوە، کۆمەڵگای مەدەنی ئێرانی بە پێوەندی لەگەڵ ناوەندەکانی سەربەخۆی مەدەنی جیهانی توانیوێتی زۆرترین خزمەت بە چالاکانی مەدەنی چ لەناوخۆ و چ لەدەرەوە بکات ئەو کاتەی تووشی کێشە و ئاستەنگ بوونەتەوە یان دەبنەوە،

ئەوە لەکاتێک‌دایە کە ئێمە لەلایەک لەگەڵ پیکهاتەیەکی فەربە و قەڵەوی حیزبی لە دیازپۆرا رووبەرووین و لەلایەکی تریش ئەو فەربەگی و قەڵەویە رواڵەتیە و کەمترین عومق و ناورۆکی هەیە، لەهامان کاتیشا ئەو پێکهاتە فەربەیە هەتا ئەمرۆکەش نەیتوانیوە هیچ نفووز و پێوەندیکی تووند و توڵ لەگەڵ کۆمەڵگای مەدەنی جیهانی بگرێت بە هۆی ئەوە کەئامانج و کردەوەکانی تەواو لەگەڵ کۆمەڵگای مەدەنی جیاوازە. بە کورتی دەشێ بگوترێت کە کۆمەڵگای مەدەنی دیازپۆرا زەروورەتێکی حاشا هەڵنەگرە، بەو هۆیەی کە وەک کۆرگێر و حەڵقەی واستی کۆمەڵگای مەدەنی ناوخۆ دەتوانێ کۆمەڵگای مەدەنی کوردی و بزاڤی مەدەنی کوردی لەگەڵ کۆمەلگای مەدەنی جەهانی لێک گرێ بداتەوە، دەتوانێت بنەمای هزری و مەعریفی بەرۆژ و تازە بگوازێتەوە بۆ ناوخۆ، ئەو رەوتەش دەتوانێت لەئەگەری هەرجۆرە ئاڵوگۆریەک لەدەسەڵاتی ناوەندی دا پێش بە دووپاتە بوونەوە و سەرهەڵدانەوە دەسەڵاتێکی تری دیکتاتۆر بگرێت.



مێژووی کورد

 جگە لە مێژووی کورد هیچ مێژوویەک لە ئێران بوونی نیە