شاهۆ حوسێنی
ئەخلاق بەمانای شرۆڤەی داب، نەریت‌و عاداتەکان
مێژوویەکی کۆنی هەیە، شرۆڤەی ئەخلاق وەک دیاردەیەکی زەینی و زانستی ڕەچەیەکی
فەلسەفی لەخۆدەگرێت. ڕەچەی فەلسەفی نێوان ڕەچەی‌ئانتۆلۆژی و دەرکەوتنی تێئۆلۆژی
مەسیحی کە جیهانی هزری سوقڕات، ئەفلاتوون، ئەڕەستوو و...هتد لەخۆ دەگرێ وەک
فەلسەفەی ئەخلاق پێناسە دەکرێت، گرینگ‌ترین دیاردە لە ڕەچەی فەلسەفەی ئەخلاق‌دا
بارهێنان‌و ڕاهێنانی بەرپرسانە، بەکەڵک و وڵامدەرانەی مرۆڤە. لەڕاستی‌دا دەشێ بگوترێ
کە گرینگ‌ترین پایەو بنەمای دێمۆکراسی یۆنانی کۆن، پشکووتنی پارادایم‌گەلێک بۆ
ئەخلاق بوون، کە لەسەر ئەساسی ئەوان جیهانی دێمۆکراسی یۆنانی و دەوڵەت_شارە
شاروومەندتەورەکان بنیادنرابوون. لەڕاستی‌دا دێمۆکراسی بەرلەوەکە پاڕادایمێک بێت
بۆ سیاسەت، شێوازی گەڕیانی دەسەڵات، دەوری کۆمەڵگای‌مەدەنی، پاڕادایمێکە بۆ ئەخلاق
بە مانای پرەنسیپەکان، شێوازەکان و چووارچێوەکانی پاراستنی کەرامەت، پێگە و شانی
مرۆڤ، بەربەستێک‌و سنوورێکە بۆ پێشگترن لە پێشێل‌کردنی مرۆڤایەتی.
گەڕاندنەوەی مرۆڤ و تاک وەک تەوەرە بۆ جیهانی ئەندێشە
و پێناسەکردنی وەک تاکە سەرچاوەی جێگای متمانە بۆ فام و شووناس بەخشین بە
دیاردەکان، بەرلەوەکە حەولێک بێت بۆ پەرەی هێژمۆنی عەقڵی مرۆڤ، کۆششێک بوو بۆ
گەڕاندنەوەی پێگە، شان و کەرامەتی دابەزیوی مرۆڤ لە بەرکارێکی بێ دەسەڵات بەرەو
بکەرێکی خاوەن دەسەڵات و پێگە. لەڕاستیا سنووری نێوان بەرکاری و بکەری مرۆڤ،
کەرامەت و پێگەیەکی داکشاوە بەرەو کەرامەت و پێگەیەکی پارێزراو و هەڵکشاو،
لەمرۆڤێکی گوێ‌ڕایەڵ بەرەو مرۆڤێکی سەربزێو، لەمرۆڤێکی بێ دەسەڵات و نابەرپرس
بەرەو مرۆڤێکی خاوەن دەسەڵات و بەرپرس. لەمۆدێڕنیتەدا "من" وەک داب،
نەریت و عادەت‌گەلێک دەبمە پێوانە و چما هەڵسەنگاندنێک لەئارادەابێت، لەگەڵ
'من" دەبێت واتە کێشەی نێوان "من" و "ئەو"، "خود"
و "ئەوی‌تر". ئەوە لەکاتێک‌دایە کە جیهانی بەر مۆدێڕنیتە "ئەوی‌تر"
وەک داب، نەریت و عادەت دەبێتە پێوانە و چما هەڵسەنگاندنێک لە ئارادابێت لەگەڵ
"ئەوی‌تر" دەبێت، واتە کێشەی نێوان "ئەوی‌تر" و "ئەوی‌تر"،
ئا ڕێک لێرەدایە کە ئەخلاق ون دەبێت و بێ ئەخلاقی بە مانای بەرپرسیارەتیەک لەمەر
پارستنی شکۆ، کەرامەت و پێگەی مرۆڤ و مرۆڤایەتی پەرە دەستێنێت.
ئەویکە مۆدێڕنیتە بەرهەم‌هێنی پێشکەوت، گەشە و
سەرکەوتن هات، هۆکارەکەی دەرکەوتنی مرۆڤ و تاک وەک داب، نەریت و عادەت‌گەلێکی
بەرپرسانە بوو، ئەو بەرپرسیارەتێانەی کە مەجالی لێک‌گرێدانەوە جیاوازێکان لەناو
پێکەرەی مرۆڤ و تاکی‌دا ڕەخساندبوو، هیچ تاک و مرۆڤێکی حەولی وەک "خود"
لێ‌کردنی "ئەوی‌تری" نەدا، بەڵکە ڕێک هەر بەو شەرعییەتەی کە بە
"خودی" بەخشی بوو، مەجالی دەرکەوتن و پشکووتنی "ئەوی‌تری"
ڕەخساندبوو و ئەوە نەتەنیا حەولێک بۆ دەرکەوتنی ئەوی‌تر بوو کە حەولێکیش بوو بۆ
بەفەرمی ناسینی ئەو دەرکەوتنە جیاواز و دژبەرە. چما ئێمەی کورد نەتوانین
پاڕادایمێکی مۆدێڕن بۆ ئەخلاق ڕەچاو بکەین، مەجالەکانی دەرکەوتن وەک نەتەوە و بان‌تر
لەو دەستەبەر کردنی مەجالەکانی سەربەخۆیی لەخۆمان زەوت دەکەین.
