ڕەچەڵەکناسی ناسیونالیزمی کوردی

شاهۆ حوسێنی

پێشەکی:

کۆتایی دەسەڵاتی سیاسی یەکێتی سۆڤییەت وەک مێترۆپۆلی لینینیسم، بوو بەهۆی دامرکانی کڵپەی ئایدیا و کلتووری لێنینیستی کە بنیادنەر و پراکتیزەکەری شۆرشی ئۆرتۆدۆکسی بوو,(Lenin,1913.L,3-9) هەڵبەت لێرە مەبەست لە شۆرش، هەم شۆرشی کردوەییە و هەم ئایدولۆژیک، بەڵام نەک لزوومەن شۆرشێکی فکری، لە شێوەی فکری فۆکۆیی بەمانای دابڕان لە رابردوو(Köppen.1974.L,20-21) کە بەمانای دابڕان لە هزر و مێنتالیتەی رۆژئاوایی بوو. دیارە فکری رۆژئاوایی بنیادنەر و پراکتیزەکەری رەوتێک بوو بەمانای زەروورەتی دابڕانی سووژە سەربەخۆ وخۆبنیادنەرەکان لە ئایدیا و مێنتالیتەی کلاسیک‌و ئێسکۆلاستیکی (Müller,2005.L,102)،]سەردەمێک کە دەسەڵات و زانستی ئایینی هەموو شتێک بە سەر مرۆڤەکانا دەسەپێنێت، سەردەمێک کە بەسەردەمی دابەزاندنی سووژەکان بۆ ئاستی ئۆبژە و سەردەمی خوڵقێنەری ئۆبژەکان پیناسەکراوە[(درفشی،١٣٩٦) بۆ پێکهێنانی ئاڵوگۆری هەنگاو بە هەنگاو لە هەناو و زەینی تاک و کۆمەڵگا بەرەو ئاگایی و مێنتالیتەی سووژە و عەقڵ‌تەوەرە. (Friedrich,2011.L,414,415) ئەو دامرکان و ئاڵوگۆریە زیاتر لە هەموو کات بەستێنی رەخساندوە بۆ شۆرشێک، بەڵام شۆرش نەک لە پێوەندی لەگەڵ دەسەڵاتی رواڵەتی و بەمانای رووخاندنی رواڵەتی دەسەڵاتێک، یان پێکهێنانی دەسەڵاتێکی‌تر و بوون بە بەشێک لە دەسەڵاتی ئەڵترناتیو، کە بەمانای دابڕان و ئازاد بوون لە ئایدیا و مێنتالیتەی کلاسیک، بەمانای ئازاد بوون لە ئۆبژێکتویتە و سترۆکتۆراڵ بوون(حوسێنی،٢٠١٨)، بەمانای  بوون بە سووژە، بوون بە بکەرێکی ناسینەر و خۆبنیادنەر.

ڕەچەڵەکی ناسیونالیزمی کوردی:

ئەگەر سەرچاوەی ناسیونالیزم لە رۆژئاوا ]وەک سەرچاوەی مەعریفی و فکری ناسیونالیزم[، بوونی ئایدیا و مێنتالیتە لەمەر مرۆڤ، کۆمەڵگا و جیهان و لەخۆگری فۆرماسیونێک لەپێوەندی لەنێوان ئەو دیاردانەدا بوو، واتە بەرهەمی پێوەندی نێوان سوبژەکان(پێوەندی ئینترسۆبژێکتیڤ) ، پێوەندی هزری و سەربەخۆیانەی سووژەکان وەک بکەری ناسینەر و خوڵقینەری چەمک و مەعریفەکان بوو(Peter,2014.L,78)، ]جێگای ئاماژەیە کە سێ تایبەت مەندی مرۆڤی رۆژئاوایی بریتین لە:یەکەم:  مرۆڤ سرچاوەی پێناسە و مانایە(سوژە)، دووهەم: مرۆڤ خاوەن جەوهەرێکی نەگۆر نیە و لەگۆرانی بەردەوام دایە، سێهەم: مرۆڤ ئازادە و چۆنیەتی بوونی خۆی لەنێوان هەلومەرجە جیاوازەکان‌داسەربەخۆیانە هەڵدەبژێرێت[.]کوروز،١٣٧٩. ل،٣١،٣٢[ ئەوا ناسیونالیزمی کوردی هەم لەغیابی سووژەیەکی سەربەخۆ و هەم لە غیابی هەر جۆرە ئایدەیەک و مێنتالیتەیەکی کە بەرهەمی پیوەندی نێوان سووژەکان بێت، هەرجۆرە فۆرماسیونیکی هزری و مانایی لەمەر مرۆڤ، کۆمەڵگا و جەهان و لەخۆگری جۆرێک لە پێوەندی لەنێوان ئەو دیاردانە لەناو زەین و هزری سووژەیەکی کوردی دا وە پەرەگرتنی لەپێوەندیەکی ئینتێرسۆبژێکتیڤ‌دا سەری هەڵدا، ئەو رەوتە تەنیا خۆی لە فۆرم و قەبارەی هێندێک دروشم و رواڵەت‌دا دیتەوە، بۆیە دەکرێ وەک ناسیونالیزمێکی رواڵەتی و کڕچ و کاڵ پێناسە بکرێت و پێی بگوترێت ناسیونالیزمی رووتین، واتە ناسیونالیزمێکی کە لەسەر ئەساس و پایەی جیهان بینیەکی زەینی و دەروونی تاک لەمەر مرۆڤ، کۆمەڵگا، جیهان و باوەر بە فۆرماسیونێک لە پێوەندی لەنێوان ئەو دیاردانەدا بنیادنەندراوە.

واتە ئەگەر فۆرمی دەسەڵاتی رواڵەتی، بەرهەمی فۆرمی فکر و ئەندیشەی کۆمەڵگای رۆژئاوایی لەمەر مرۆڤ، کۆمەڵگا، جیهان و لەخۆگری فۆرماسیونیکی پیوەندی لەنێوان ئەو دیاردانەدایە و ئاڵوگۆری لە فۆرمی دەسەڵاتی رواڵەتی بەرهەمی ئاڵوگۆری لە فکر و ئەندێشەی تاکی رۆژئاوایی‌دا وەک رەوتێکی مێژۆویی بەردەوام گەیشتۆتە ئەو سەردەمە، ئەوا بێ گومان ئەساس و بنەماکەی فۆرماسیونێکی هزری و زەینیە لە دەروونی تاکی رۆژئاوایی‌دا وەک سووژەیەکی سەربەخۆ، واتە جیهان بینیەک کە وێناکەری مرۆڤ، کۆمەڵگا، جیهان و لەخۆگری فۆرماسیونێکی پێوەندی لەنێوان ئەو دیاردانەدایە، ئەوەش بەو مانایەیە کە لەغیابی ئەو فۆرماسیونە لە ئاگایی، هزر و زەینییەتە، ئەو جیهان بینیە، ئەساسەن هیچ فۆرماسیونێکی رواڵەتی و هیچ ئاڵوگۆریک بەرهەم نەدەهات (Anderson,1988.L,14-65).

فۆرماسیونی ناسیونالیزمی کوردی لەغیابی هەرجۆرە جیهان بینیەکی کوردانە و رەوتێکی مێژووی هزر و ئەندێشە لەهەناوی تاک و کۆمەڵگای کوردی‌دا سەری هەڵداوە، دیارە مەبەست لە کوردانە لێرەدا ئەوە نیە کە هەڵگری ئەو جیهان بینیە بە کوردی بدوێت، بەرگی کوردی لەبەر بکات و لەناو کوردان‌دا ژیان بکات، خۆبە فارس، تورک و عەرەب نەزانێت (Günter,1993.L,23-57)، بەڵکە کوردانە لێرە بەمانای زەین و مەعریفەیەکی تایبەت بە تاک و کۆمەڵگایەکە، کە بەرهەمی رەوتی ژیانی مێژوویی، تەعامولی مێژویی  و پێکەوە ژیانی زەینی و مەعریفی کۆگشتیەک لە مرۆڤەکانە لەگەڵ یەکتر، لەگەڵ سرووشت و لەگەڵ ئەوێکی‌تر.  واتە ناسیونالیسم وەک رواڵەت بەمانای دابڕان لە عەشیرەت و فۆرماسیونی کۆمەڵایەتی نەریتی، دابڕان لە پێوەندی بەرهەم هاتوو لەسەر ئەسڵ و نەسەب وخوێن، وەک هزر بە مانای دابڕان لە هەرجۆرە زەینییەت و شێوە روانینێکی ئایینی و ئایدۆلۆژیکیە،  بە کورتی ناسیونالیزم یانی هزر و مینتالیتەیەکی کە بەرهەم هاتوو بەهۆی پیوەندی ئینتێرسۆبژێکتیڤە، واتە بەرهەمی پێوەندی و تەعامولی سەربەخۆیانە و ئازادانەی زەینی و رواڵەتی سووژەکانە،  کە لەگەڵ ئەوەدا وەک حەڵقەیەکی زنجیر دەبێتە هۆکار بۆ لێک گرێ‌دانەوەی خودەکانی ناو ئەو کۆمەڵگایە، لەهەمان کاتیشا وەک سنوورێک جیاکەرەوەی خود لەگەڵ ئەوەێکی‌تردەبێت(دیارە هەم ئەوێکی‌تری زەینی و هەم رواڵەتی).

 بۆیە دەشێ بگوترێت کە ناسیونالیزمی کوردی جگە لە حەولێکی دەسەڵات خوازانە، بۆ بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات، یان بوون بەبەشێک لەدەسەڵات، لەخۆگری ناوەرۆکیکی مەعریفی و زەینی نیە،  واتە کورد بەر لەوەکە لە رواڵەت‌دا کۆلۆنیالیزە کرابێت، خۆی لە زەین و هەناوی خۆی‌دا کۆلۆنیالیزە بوە، واتە لەغیابی هەرجۆرە ناوەرۆکێکی لۆکاڵی و کوردانە کە سەرچاوەی سەربەخۆبوونە، بۆ بنیادنانی خودێکی سەربەخۆی کۆمەلایەتی و سیاسی کە ئەمیش بنیانەری دەسەڵاتێکی رواڵەتی کوردانەیە، کورد کەوتۆتە ژێر رکێفی دەسەڵات و هێژمۆنی ئەوی‌تری زەینی کە بۆ نموونە دەشێ ئاماژە بە ئیسلام(جەهادی، سەلەفی و ئسولگەرا) مارکسیسم(لێنینیسم، مائۆئیسم و..)، ئانارشیسم و...هتد بکرێت. بە کورتی سەرچاوەی کۆلۆنیالیزە بوونی رواڵەتی کورد لەلایەن ئەوی‌ترەوە، کۆلۆنیالیزە بوونی زەینی و مەعریفی کوردە لەغیابی هەرجۆرە جیهان بینیەکی لۆکاڵی. کە وابێ بەر لەوەکە باس لە دەرچوون لەکۆلۆنیالیزمی رواڵەت و پێکهێنانی دەسەڵاتێکی کوردی بکرێت، کە لەغیابی ناوەرۆکێکی زەینی و مەعریفی کوردانە مەحکوومی بەشکەستە، کورد پێویستە لە کۆلۆنیالیزمی زەینی و مەعریفی رزگاری بێت، واتە کورد بەر لەوەکە رووبەرووی دەسەڵاتی رواڵەتی شۆرش بکات و حەولی لەناو بردنی بدات، پێویستە بەدژ دەسەڵاتی زەینی و مەعریفی ئەوی‌تر کە لە دەروونی‌دا نەهادینە بوە شۆرش بکات، دیارە شۆرش بەدژ ئەوێکی‌تری زەینی و مەعریفی لە هەناو و دەروونی‌ کوردا مەیسرو موومکین نابێت، مەگەر خودێکی کوردانە وەک بەرهەمی زەین و مەعریفەی کوردانە بەرهەم هاتبێت و ببێتە نەخشە رێگای شۆرش بەدژ ئەوێکی‌تر لە دەروونی کوردا، ئینجا کە ئەو خودە زەینی و مەعریفیە بەرهەم هات، پێویستە بۆ مسۆگەر کردن و پەرەی ئەو لەکۆمەلگا‌دا تێ‌بکۆشرێت، دیارە مەبەست لە شۆرش و تێکۆشان و خەبات بەهیچ شیوەیەک وێناکردن و لەخۆگری فۆرماسیونی کلتووری لێنینیستی نیە، بەڵکە رێک مەبەست فۆرماسیونی مانایی و کردەوەیی رۆژئاواییە. واتە کورد ناتوانێت بە بەرهەم هێنانی فۆرماسیونیکی مانایی و هزری پاوانخوازنە بەگژ پاوانخوازێتی ئەوی‌تری پاوانخوازدا بچێت، بۆیەش کورد پیویستی بە فۆرماسیونیکی مانایی و هزری سووژە تەوەرە هەیە کە ئەساس و بنەمای پلۆرالیزمی هزری و رواڵەتیە.

ئاکام:

بە کورتی دەشی بگوترێت کە کورد پێویستی بە دابڕان و گوسەستێکی مێژویی هەیە لە ئایدیا و مینتالیتەی ئۆرتۆدۆکسی. ئەمرۆکە لەهەموو کاتێک زیاتر هەست بە زەروورەتی ئەو دابڕان و گوسەستە دەکرێت، دابڕان لە ناسیونالیزمی رووتین، دابڕان لە ئەوێکی‌تر، خەباتی رواڵەتی، خەبات بەدژ دەسەڵات، ئۆبژەسازی و ئۆبژە پەروەری. ئەوەش مومکین نابێت مەگەر بە رۆچوونیکی مەعریفیانە و بیرمەندانە بە ناخی  ناسیونالیزما، بە شێوەی باوەر بە سەرچاوەی مانا بوون و خوڵقینەری مانا بوونی مرۆڤ، واتە سووژە و ناسکار بوونی مرۆڤ، بنیادنانی خودێکی زەینی و مەعریفی سەربەخۆ بۆ دابڕان لە ئەوێکی‌تر ]دیارە مەبەست لەسەربەخۆ بوون، دوور بوون لەکارتێکەری دەرکەوتەکانی‌تر نیە، بەڵکە سەربەخۆ بوون بەمانای رەخساندنی بەستێن بۆ هاتنە ئارای مەجالی ئەزموون و تەجرووبەیەکی سرووشتی و بە دوور لە گوشار وهێژمۆنی ئایدۆلۆژیکانەیە لەنێوان سووژە و ئۆبژەدا کە بە هۆی هێژمۆنی ئایدۆلۆژی لەناوکۆمەڵگادا، ئەو مەجال و بەستێنە لەناوچوە و ئە رەوتە سرووشتیە لەناوچوە[، خەبات بەدژ فۆرماسیونی زەینی و هزری دەسەڵاتی پاوانخواز بۆ  کارتێکردن لە رواڵەتی دەسەڵات، بنیادنانی فۆرماسیونێکی نوێ و مۆدێرنی زەینی و مەعریفی بۆ لەناوچوونی رواڵەتی کۆن و کلاسیکی دەسەڵات.

بێ گومان دابڕان لە فۆرماسیونی عەقڵییەتی ئۆرتۆدۆکسی و لە فۆرماسیونی رواڵەتی و پێکهاتەی عەینی‌ئەو، کە وێناکەر و پێناسەکەری شێوەی پاوانخوازی دەسەڵاتە بە هۆی ئایدۆلۆژیک بوونی کە دەبێتە هۆی ئیستیزاحی سووژە ، بەبێ رۆچوون بەناخی ناوەرۆکی هزری و مەعریفی، دەسەڵات مسۆگەر نابێت، واتە لەغیابی جیهان بینی و روانگەیەکی هزری بەرۆژ و نوێ لەمەر مرۆڤ، کۆمەلگا و جیهان و باوەرمەندی بەجۆر یان فۆرماسیونێکی پێوەندی لەنێوان ئەو دیاردانەدا هەر جۆرە ئاڵوگۆریەک غەیری مومکینە، چوون ئەوە ناوەرۆکی هزری و مەعریفیە کە بنیادنەری فۆرماسیونی رۆاڵەتی دەسەڵاتە.

 هەر کۆمەڵگایەک هەتا نەبێتە خاوەی مرۆڤ لە فۆرمی سووژەی سەربەخۆدا، فۆرماسیونی هزری و مەعریفی نەتەوە خوڵقێن، نابێتە نەتەوە و ناتوانێ بنیادنەری دەسەڵاتێکی نەتەوەیی خۆسەروەر بێت، چون ئەگەر ئەو فۆرماسیونە بەرهەمی پێوەندی خودە زەینێکان نەبێت، ئەوا ئەو دەسەڵاتەی کە بنیادی دەنێت هیچ‌کات ناتوانێت خودی بێت و لەخزمەت نەتەوەدابێت و خزمەت بە بەرژەوەندی نەتەوەیی بکات.

سەرچاوەکان:

کوردی

-1 حوسێنی، شاهۆ: کورد،بوونێکی سترۆکتوراڵ، ماڵپەری سیاسی، شیکاری بروسکە، ئاوریلی ٢٠١٨

فارسی

-2 درفشی، فرید: فوکو و تبارشناسی سوژە مدرن، روزنامەشرق، بخش اندیشە، ٢٧ تیرماه ١٣٩٦

-3 کوروز، موریس: فلسفە هایدگر، محمود نوالی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ دوم، ١٣٧٩

ئاڵمانی

1-     Anderson,Benedict: Die Erfindung der Nation. Zur Karriere eines erfolgreichen Konzepts, Frankfurt. 1988

2-     Friedrich,Carl: geschichte Des Rationalismus Und Supernaturalismus Vornehmlich In Bezihung Auf Das Christenthum. Tyska. 2011

3-     Günter,Behrendt: Nationalismus in Kurdistan. Hamburg. 1993

4-     Köppen,Ulrich:Die Ordnung der Dinge”Eine Archäologie der Humanwissenschaften“. Michel Foucault . Frankfurt. 1966

5-     Müller, Gerhard Ludwing: Katolische Domatik für Studium und Praxis der Theologie, freuburg. 2005

6-     Lenin, werke:Drei Quellen und drei Bestanteile des Marxismus. Dietz Verlag Berlin. 1977

7-     Peter,Potthoff, Sabine Wollnil: Die Begegnung Der Subjekte. Psychosozial Verla . 2014

                   

سەرچاوە:  http://brwska.org/content-100.html